15
Ağustos 2005 tarihine kadar ilki 2002, diğeri 2003 yılında olmak üzere iki kez
barış girişim yaşandı. Ancak arzu edilen sürekli barış sağlanamadı. Tsunaminin
yaşandığı 26 Aralık 2004 yılı Aralık ayına kadar etkisini gösteren askeri
operasyonlar sırasında faili meçhul cinayetler, adam kaçırmalar, işkenceler,
ırza tecavüzler, sürgünler gündeme geldi. Açe halkının referandum talepleri
merkezi hükümet tarafından kabul görmedi. Tsunami felâketinin ardından, aslında
daha önce başlayan barış görüşmeleri hız kazandı. Finlandiya eski devlet başkanı
Martti Ahtisaari’nin başında bulunduğu Crisis Management Initiative adlı sivil
toplum örgütünün aracılığı ile GAM ve merkezi hükümet arasında 15 Ağustos 2005
tarihinde barış anlaşması imzalandı.[1]
Devlet başkanı Susilo Bambang Yudhoyono Açe bölgesine daha fazla özerklik
tanımanın yanı sıra, GAM’ın yasadışı yöneticilerine de özgürlük tanımayı vaat
etti. [2]
GAM ve Endonezya merkezi hükümeti
arasında kalıcı barışın olumlu sonuç vermesinde GAM’ın bağımsızlık arzusundan
vazgeçmesi bunun yerine özel otonom hakkını kabul etmesinin büyük rolü oldu. Bununla birlikte, GAM
yöneticileri arasında ‘otonom’ kavramının içeriği konusunda belirsizlikler olmakla
birlikte, bunun ‘öz yönetim hakkı’ (self-government)’nın kazanılması şeklinde
yorumlandığını söylemeliyiz.[3]
Merkezi hükümet tarafında ise Açe’de yerel partilerin kurulabilmesinin katkısı
göz ardı edilemez. Ayrıca, daha önceki anlaşma girişimlerinden farklı olarak
üçüncü taraf olarak AB ve ASEAN’ın barış izleme komitesinde aktif rol almaları
önem taşıyordu.[4]
Tarihin bir cilvesi olarak, 26 Aralık
2004 tarihinde deprem ve tsunami ile birlikte gerçekleşti. Bu anlamda, söz
konusu doğal felâket, toplumun kimi kesimlerince kurtarıcı olarak
yorumlanmasına neden oldu.
Açe’ye
geniş özerklik tanıyan anlaşma imzalandı. Söz konusu anlaşma Avrupa Birliği’nin
destek verdiği Finlandiya Kriz Yönetimi (FCM) sayesinde gerçekleştirildi. Bu
süreçte Avrupa birliği söz konusu anlaşmanın gözlemcisi olarak önemli bir rol
oynadı. Bu bağlamda, AMM adıyla kurulan sivil güvenlik birimi, ASEAN’a üye
ülkelerden gözlemcilerin de katılımıyla 15 Eylül 2005 tarihinden 15 Kasım 2006
tarihine kadar devam eden görev süresini tamamladı.[5]
AB
Komisyonu barış sürecine gözlemci olarak katılarak desteğini ortaya koydu. 15
Ağustos 2005 tarihinde imzalanan barış antlaşması ile AB Komisyonu ve ASEAN’a
üye beş ülke Açe İzleme Komitesi’ni (AMM) oluşturdu. Anlaşmanın imzalanması ile
birlikte AB İzleme Komitesi görevine başlamıştır. Söz konusu komite, barış
sürecini izlemenin ötesinde, barışa katkı yapacağı varsayılan kimi konularda da
öncü rol aldı. Bu bağlamda hem Endonezya Hükümeti hem de GAM nezdinde
girişimlerde bulunarak sivil toplum kuruluşları, kadın dernekleri, ulema
konseyleri ve insan hakları birlikleriyle işbirliği içinde oldu.
Barış
sürecinin ve AMM’nin başarılı olması, hem GAM üyelerinin hem de 30 yıldır
çatışmalardan doğrudan etkilenen halkın ihtiyaçlarının giderilmesine bağlıdır.
Bu çerçevede Komisyon, GAM üyelerinin ve siyasi mahkumların topluma entegrasyon
sürecini hızlandırmak maksadıyla dört milyon Avro’luk bir bütçeye sahip.
Anlaşmanın imzalanmasından sonra, Endonezya Ordusu’nun birliklerini çekmesi ve
GAM’ın silah bırakmasının ardından Açe Eyaleti’nde uygulanacak özel yasanın
hazırlanmasına başlandı. Bu çerçevede sürgünde bulunan bazı önemli GAM üyeleri
yaklaşık 25 yıllık aradan sonra vatanlarına döndüler. AMM’in görev süresinin 11
Aralık 2006 tarihinden önce sona ermesi barış sürecinin sağlıklı bir şekilde
devamının akamete uğrayacağı endişesiyle kimi çevrelerde ümitsizliğe yol açsa
da, bugüne değin büyük bir aksaklık olmadı.
AMM’in hedefleri arasında dağda bulunan GAM
savaşçılarının faaliyetlerine son vermesi ve silahlarını teslim etmeleri; Açe
Eyaleti’nde konuşlanmış olan olağandışı sayıdaki asker ve polis gücünün normal
seviyeye çekilmesi; GAM mensuplarının topluma yeniden kazandırılması, insan
haklarıyla ilgili yasal düzenlemelerin başlatılması ve anlaşmaya muhalif
gelişmeleri karara bağlamak.[6]
Açe barışının kök salmasında önemli bir yeri
olan valilik seçimlerinin halk oylamasıyla ve bağımsız adayların katılımıyla sorunsuz
bir şekilde gerçekleştirildi. Geçen üç yıllık sürece bakıldığında, bir buçuk
yıl görev yapan AMM’in başarılarını şu alanlarda toplamak mümkün: a)GAM ve
Endonezya merkezi yönetimi arasında yapılan anlaşmaya tarafların bağlılıklarını
sürdürmeleri; b)misyonun liderlik kabiliyeti; c)bu süreçte Avrupa Birliği’ne
bağlı kimi ülkelerin desteğinin sağlanması ve d)siyasal tutuklarının
salıverilmesi.[7]
Ayrıca, Helsinki Barış Anlaşması’nın
imzalanmasından sonraki 15 gün içerisinde GAM mensubu 2000 siyasi tutuklu
serbest bırakıldı.[8]
Bunun yanı sıra, 25.890 ordu mensubu ile 5791 polis gücü geri çekildi.[9]
Anlaşma maddelerinin birbir hayata geçirilmesi Açe’de hayatın normale dönmesini
sağladı. Artık kamusal alanlarda yoğun asker ve polis varlığı, yerini rutin
görev ve sorumlulukların yerine getirilmesine bıraktı. Özellikle Kuzey Açe’de
zaman zaman meydana gelen kimi kriminal vakalara rağmen, ordu ve polis
güçlerinin başında bulunanlar da barışın devamı için sağduyulu hareket
ediyorlar.
[1]Aspinall, a.g.e., s. viii.
[2]15 Ağustos 2005 tarihinde Finlandiya’nın başkenti Helsinki’de varılan
üçlü anlaşma metni Ek’te yer almaktadır.
[3]2007 yılı yaz aylarında kendisiyle yaptığımız görüşmede, Muhammed Nur
Djuli bu konudaki sıkıntıları dile getirdi.
[4]Edward Aspinall, s. 6.
* GAM ile Endonezya Hükümeti Arasında Varılan Barış Anlaşması Sürecini
İzleme Komitesi
[5]Kirsten a.g.e., s. 12.
[6]Kirsten, a.g.e., s. 13.
[7]Kirsten, a.g.e., s. 3.
[8]Kirsten, a.g.e., s. 15.
[9]Kirsten, a.g.e., s. 19..
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder