Hasan Di Tiro

GAM’ın lideri konumundaki Hasan Di Tiro’nun geçmişine kısaca değinmekte fayda var. Böylece söz konusu hareketin sıradan bir oluşum mu, yoksa meşruiyetini tarihi gerçeklerden alan bir hareket mi olduğu konusunda kanaat sahibi olunabilir. Bu bağlamda ilk söylenmesi gereken, GAM’ın lideri Hasan Di Tiro’nun, Açe tarihinin önemli yeri olan bir aileye mensup oluşudur. Hollanda sömürgesine karşı mücadele vermiş bir ulema ailesinden gelen Hasan Di Tiro’nun dedesi, Tengku Tjik Di Tiro Muhammed Saman’dır. Açe İslam Sultanlığı’nın son sultanı olan ve 1903 yılında Hollandalılar tarafından Ambon’a sürgüne gönderilen ve orada hayatını kaybeden Muhammed Davud, sultanlığın bakiyesini Muhammed Saman’a devretti.[1] 4 Aralık 1976’da 25 yıl ayrı kaldığı Açe’ye geri dönen Hasan Di Tiro, bir anlamda Hollandalılara karşı bağımsızlık mücadelesinin kilit isimlerinden olan dedesinden kendisine miras kalan sorumluluğu tamamlamayı istiyordu.

Hasan Di Tiro, Darul Islam Hareketi’nin lideri Davud Beuereuh’un gözde öğrencilerindendi. Sigli’de Beureueh’in açtığı ilkokulda öğrenim gördü ve onun tavsiyeleri doğrultusunda[2], 1940’lı yılların sonunda bir üniversite kenti olan Cava Adası’ndaki Yogyakarta’da öğrenimini tamamladı ve ardından kazandığı bursla öğrenimine ABD’de devam etti. Yüksek öğrenimini Colombia Üniversitesi’nde Kamu Yönetimi ve Hukuku Bölümü ile, Fordham Üniversitesi’nde Siyaset Felsefesi ve Uluslararası İlişkiler Bölümünde tamamladı. New York’a yerleşen Di Tiro, 1953 yılına kadar BM Endonezya elçiliğinde çalıştı. Endonezya Merkezi Hükümeti tarafından Di Tiro’nun, 1953 yılında Darul İslam Hareketi ve Açe bağımsızlığı mücadelesi veren Davud Beureueh’in faaliyetleriyle ilişkisi olduğu anlaşılınca kendisine bundan vazgeçmesi söylendi. Ancak Di Tiro, hükümetin baskılarını ve insan hakları ihlâllerini eleştirerek, BM’de Endonezya İslam Cumhuriyeti’nin bir temsilciliğini açacağını bildirdi. Bunun üzerine, Endonezya Hükümeti Di Tiro’nun resmi pasaportunu ve tüm yetkilerini elinden aldı.

1976 yılına değin ABD’de kalan Di Tiro siyaset, tarih ve hukuk alanlarında otuza yakın eser kaleme aldı, Açe sorununu gündeme taşıdı. Di Tiro, Endonezya merkezi yönetimini Hollanda sömürgesinden sonra başa geçirilmiş bir başka sömürge olarak tanımladı ve bu yönetime “Cava İmparatorluğu” adını verdi.[3] Ayrıca, Açe-Hollanda Savaşı’nı konu alan ilk eser Hasan Di Tiro tarafından kaleme alındı.

---

[1]Martinkus, s. 55.

[2]12 Temmuz 2008 tarihinde, Davud Beureueh’ın oğlu Ma’mun Davud ile yapılan mülâkattan. (M. Özay)

[3] A.g.e., s. 56.