ORTAÇAĞLARDA AÇE

Açe’nin, Güneydoğu Asya’nın ticaret merkezleri arasında önemli bir deniz ulaşım yolu olan Malaka Boğazı’nın girişinde bulunması, Açe tarihi için belirleyici bir özelliktir. Yüzyıllar boyunca baharat ticareti ile meşgul olan Hintli ve Arap tüccarlar açısından Açe, Çinlilerle yapılan trampa usulü ticaret için önemli merkezlerden biriydi.[1]

Bu nedenle Açe hakkında ilk yazılı tarihi belgelere Çin kaynaklarında rastlanması oldukça doğaldır. Söz konusu bu kaynaklarda, Çin ile bölge ile yapılan çeşitli gezi ve ticari faaliyetler nedeniyle Liang (502-556), Sui (581-617) ve Tang Hanedanlıkları (618-906) döneminde, bugünkü Banda Açe şehri sınırları içerisinde kurulmuş olan ve ‘Poli’ adı verilen ve Budist bir krallık olduğu anlaşılan bir liman şehrinden bahsedilir. Yapılan araştırmalar neticesinde Poli’nin ‘Puri’ veya ‘Lamuri’ olarak da telaffuz edildiği ve bu isimle Lamuri’nin kastedildiği ileri sürülür.[2] Palembang’da 640 yıl boyunca hakimiyetini sürdüren Hindu Sriwijaya Krallığı döneminde[3], Sumatra Adası’nda antrepo olarak değerlendirilebilecek tek yer Açe’ydi. Açe, Hindistan ve Çin arasında ticari seferler düzenleyen gemilerin uğrak limanıydı. Söz konusu yoğun ticaret sebebiyle Açe, farklı kültürlerin etkileşiminin yoğun olarak hissedildiği bir yer oldu.

Açe’de 7. yüzyılda Hinduizm ve Budizmin etkisi görüldü. İslam’ın adaya gelişi daha sonraki döneme rastlar, ilk İslam sultanlığı olarak adı geçen Perlak 840 yılında kuruldu.[4] Bu sultanlık vasıtasıyla İslam Endonezya’nın diğer bölgelerine tedrici olarak yayılmaya başladı. 9. yüzyıldaki Arap ve Hint kayıtlarında da Açe’den bahsedilir. Günümüzde başkent Banda Açe’nin kuzeyinde bulunan Krueng Raya’da kurulmuş olan bu sultanlık, Arabistan, İran ve Çin gibi farklı ülke tüccarlarının ziyaret ettiği son derece önemli bir liman şehrine sahipti­. Çinle ticaret yapan Arap denizciler uzun deniz yolculuklarında Sumatra’nın kuzey ucundaki bu liman şehrine uğrardı. Araplar burayı ‘Rami’ (Ramni), ‘Lamuri’ veya ‘Lamry’ olarak adlandırdılar.[5]

İslam öğretisinin bölgede yaygınlaşması ise 13. yüzyıla tekabül eder. Batılı kaynaklar, Açe’de ilk İslam sultanlıklarının 13. yüzyılda Peureulak ve Pasai’de kurulduğu vurgulanır. Bu konuda ilk ve tek kaynak Marko Polo’nun seyahat notlarıdır.[6] Dikkat çeken sultanlıklardan bir diğeri ise 1270 yılında Samudra Pasai’de bulunan ve başındaki Sultan Malik al Saleh’in İslamı benimsemesi ile İslam Sultanlığı olarak anılan sultanlıktır.[7] Samudra Pasai Sultanlığı, Malaka Boğazı’na hakim olan coğrafi konumundan ötürü 14. yüzyılda kısa sürede gelişme kaydetti. Bu dönemde Pasai’de ticari, ilmi ve dini açıdan önemli bir merkezdi. 1205 yılında (1 Ramazan 601 Hicri), ise bugünkü Banda Açe’de yeni bir sultanlık kuruldu. Bu sultanlığın başına Sultan Cihan Şah (1205-1235), Açe Besar’da, Gampung Pande’de ilk İslam sultanlığını kuran sultanı unvanına sahiptir. Söz konusu sultanlık 1516 yılında kurulacak olan Açe Darusselam Sultanlığı’nın temellerini oluşturdu.[8]

---

[1]Timor, s. 125.

[2]Anas Mahmud, “Turun Naiknya Peranan Kerajaan Aceh Darussalam di Pesisir Timur Pulau Sumatra”,  Ali Hasjmy, Sejarah Masuk Dan Berkembangan Islam Di Indonesia, PT Alma’arif, 1993, s. 283; Syed Naquib El-Attas,  A General Theory of The Islamization of the Malay-Indonesian Archipelago, Malaysia, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka, 1969, s. 11

[3]E. M. Loeb, Sumatra -The Archaeology and Art of Sumatra”, s. 7.

[4] Bangkaru, s. 15.

[5]E. Edwards McKinnon, “Beyond Serandib: A Note on Lambri At The Northern Tip of Aceh”, The Indian Ocean And the South China Sea, Indonesia, Vol. 46 (October 1988), s. 104-5; H. Abdullah Ujong Rimba, “Daerah Manaka Hang Mula-Mula Menerima Agam Islam di Indonesia”, Seminar Sejarah Masuk dan Berkembangny Islam di Aceh Dan Nusantara, di Aceh Timur Tanggal 25-30 September 1980, s. 1; Dada Meuraxa, Sejarah Kebudayaan Sumatera, s. 13; O. W. Wolters, The Fall of Srivijaya in Malay History, East Asian Historical Monographs, Oxford University Press, Kuala Lumpur, 1970, s. 9; Zainuddin, Zainuddin, Tarich Atjeh dan Nusantara, s. 23.

[6]William Marsden, The History of Sumatra, (A Reprint of the Third Edition), Oxford University Press, Kuala Lumpur, 1966, s. 4.  (Not: Marko Polo, Endonezya Takımadaları’nı gören ilk Hıristiyan ve Avrupalı olarak bilinir. Bkz.: Louis Fischer, The Story of Indonesia, Harper&Brothers, New York, 1959, s. 16).

[7] Soebardi, S; Lee, P. Woodcraft,  (Ed.), “Islam In Indonesia”, Raphael Israeli, The Crescent in the East -Islam In Asia-, Curzon Press, 1982, s. 180-211; İsmail Hakkı Göksoy, İslam’ın Güneydoğu Asya’ya Girişi ve Yayılışı, İstanbul: Beyan Yayınları, 1998, s. 69.

[8]Ilyas Yusuf, ”Sejarah Masuk dan Berkembangnya Agama Islam di Kabupaten Aceh Besar”, Sejarah Masuk dan Berkembangnya Islam di Aceh dan Nusantara, Di Aceh Timur tanggal 25-30 September 1980, Aceh, s. 4; James T. Siegel, The Rope of God, University of California Press, Berkeley, 1969, s. 39. (Ayrıca, bkz.: Bkz.: G. W. J. Drewes ve P. Voorhoeve, Adat Atjeh, 1958.)