Dr. Mehmet Özay[1]
ÇİN DONANMASI’NIN MÜSLÜMAN TÜRK AMİRALİ: CHENG HO (1371-1433)
Cheng Ho, 1405-1433 yılları arasında gerçekleştirdiği yedi büyük deniz yolculuğunun yanı sıra, son dönemde, Colombus’dan önce Amerika kıtasını keşfedip etmediğiyle de dünya denizcilik bilimi çevrelerinin gündemindedir. Özellikle 67 yaşındaki, eski bir İngiliz denizaltı subayı olan Gavin Menzies bu konudaki görüşlerini, 15 yılı bulan araştırmalarını biraraya getirdiği 1421: The Year China Discovered America isimli 490 sayfalık kitabında ortaya koymaktadır.
Çeşitli ülkelerde adına araştırma enstitüleri kurulan Çin’li amiral Cheng Ho, aslen bir Türk ve Müslüman olmasına rağmen[2], ülkemizde henüz tanınmamaktadır. Daha geniş bir çalışmadan yararlanılarak hazırlanmış olan bu metinle Cheng Ho’nun Türkiye’deki denizcilik camiasına tanıtılması amaçlanmıştır.
Ailesi
Asıl adı da Ma He (veya Ho) olan Cheng Ho, 1371 yılında Çin’in Güneybatısındaki Yunnan Eyaleti’nde, Kunyang’da (bugünkü Jinning’de) bir Müslüman ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi.[3][1] Çin kaynaklarında, San-pao t’ai-chien olarak da bahsedilen Cheng Ho’nun babası, Hacı Muhammed (Ma Ha-chih) veya bir başka ifadeye göre Kadı Ma adıyla anılmaktadır[2].
Çin Sarayında Eğitilmesi
12 Ağustos 1382 tarihinde Çin ordusunun bir saldırısı sırasında esir alınan Cheng Ho[3], diğer erkek çocuklar gibi hadım edilerek Çin İmparatorluğu’nun Enderun’u diyebileceğimiz bir sistem içerisinde saray eğitimine tabi tutulmuş ve kendisine sarayda yer bulmuştur. Daha sonra başkent Beijing’de (Forbidden City) harem ağası olarak sarayda hizmet vermiştir.[4]
Cheng bunun ardından İmparatorluk Üniversitesi olan Nanjing Taixue’de öğrenim gördü.[5] İki yıl sonra o zamanlar Duke Yan unvanıyla anılan Yung-lo’nun mahiyetine seçildi. Yung-lo ile birlikte çeşitli savaşlara katılan Ho, daha sonra Hanedanlığın başkenti olacak Nanjing’in ele geçirilmesinde büyük yararlıklar gösterdi.[6] Bu savaştaki başarısı, sahip olduğu bilgi ve becerisi ile Ho’ya, bizzat imparator Yung-lo tarafından (Imperial Household Agency) Cheng soy ismi verildi ve artık Cheng Ho olarak anılmaya başlandı.[7]
İmparatorun Danışmanı ve Amiral Oluşu
1403 ilâ 1424 yılları arasında Ming Hanedanlığı’nın üçüncü imparatoru Yung-lo ’nın danışmanı olmasının yanı sıra, imparator tarafından Çin donanmasının başına Amiral olarak atanmış olan Cheng Ho, bu görevi ölümüne kadar devam ettirmiştir.[8] Cheng Ho, 1405-1433 yılları arasında yedi büyük deniz seferi gerçekleştirmek suretiyle tarihte ilk ve son kez Çin imparatorluğunu Asya sularında ve Okyanus’ta rakipsiz bir konuma getirmiştir.[9]
Deniz Seferleri
Cheng Ho, 1405-1433 yılları arasında Çin İmparatorluğu donanmasının Amirali olarak gerçekleştirdiği yedi büyük seyahat sırasında 37 ülkeyi ziyaret etmiş ve Güney Afrika kıyılarına kadar gitmiştir. Avrupalı denizcilerden önce Ümit Burnu’nu dolaşmak suretiyle Atlantik Okyanusu’na açılmış olduğu da çeşitli eserlerde zikredilmektedir. Çin Ansiklopedisini hazırlayan Dorothy Perkins, Cheng Ho’nun Ümit Burnu’na kadar gittiğini ileri sürmektedir.[10] Bu seferlerde Cheng Ho, Avrupa ülkelerindeki donanmaların sahip olduğu gemilerin toplamından çok daha fazla sayıda, yaklaşık 317 gemi ve 37.000 gemicinin yönetimini üstlenmiştir. Boachuan adındaki efsanevi gemi Ming armadasının “hazine gemisidir”. Bu geminin, 122 metre uzunluğunda, 52 metre genişliğinde, yani neredeyse bir buçuk futbol sahası büyüklüğünde olması, dönemin söz konusu gemi teknik ve bilgisinin boyutları konusunda bir bilgi vermektedir.[11] Seyahatler sırasında Cheng Ho’ya eşlik eden Sanbao, 24 adet harita çizerek bu anlamda dünya denizciliğinin gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur.[12]
Bu seferler dolayısıyla 1403 ila 1419 yılları arasında Nanjing’de 2000 gemi inşa edilmiştir.[13] Aşağıdaki çizelgede donanmaları ve filoları başında okyanuslara açılan denizciler ve hemen yanında da seyahat yılları yer almaktadır. Çizelgenin üçüncü sütununda ise seyahatlere iştirak eden gemi sayısı, dördüncü sütunda ise mürettebat sayısı bulunmaktadır.[14]
Cheng Ho (1405-1433)
Columbus (1492)
Vasco da Gama (1498)
Macellan (1521)
|
48 ilâ 317
3
4
5
|
28.000
90
yaklaşık 160
265
|
O dönemde Batı Okyanus denilen coğrafyaya doğru yapılan bu seferler, ülkenin doğu kıyılarında, hanedanlığın başkenti olan Nanking limanından başlardı. Cheng Ho seferlerinin çoğunu, üçüncü imparator Yung-lo döneminde gerçekleştirmiştir. Bu seferleri iki dönemde ele almak mümkün: Birincisi, 1405-1421 yılları arasında; ikincisi de 1421-1423 yılları arasında gerçekleştirdiği sefer, dünyanın gördüğü en görkemli donanma ile gerçekleştirilmesi ile diğerlerinden ayrılmaktadır. Bu seferler vesilesiyle Cheng Ho’nın uğradığı ülke ve bölgeler arasında Aden (1418, 1421), Hürmüz (1414, 1421), Arabistan (Lasa) 1418, 1421), Doğu Afrika (1418, 1421), Dhufar (1421) bulunmaktadır. Ayrıca bir sefer sırasında Hac vesilesiyle Mekke’ye gittiği de bazı kaynaklarda mevcuttur.[15]
Kangnido Haritası (1402), Ho’nun deniz seferlerinden önce çizilmiştir ve öyle anlaşılıyor ki, Ho, Eski Dünya hakkında epeyce malumat sahibiydi. “Batı Okyanus” adı verilen ve Cheng Ho’nın keşfettiği yerler arasında şunlar bulunmaktadır: Sumatra, Cava, Seylan, Hindistan, Amerika Kıtası (henüz kanıtlanmadı), İran Körfezi Arabistan, Kızıldeniz (Mısır’a kadar), Mozambik Kanalı’na kadar olan Afrika sahilleri ve Tayvan (7 kez).[16]
Cheng Ho’nun Açe’yi Ziyareti
Çin ile Ortadoğu arasında gerçekleştirilen ve geçmişi yüzyıllar öncesine dayanan ticari bağlantılar sırasında önemli kavşak noktalarından biri Sumatra Adası ve özellikle de bu adanın kuzey ucu olmuştur. Bugün Açe olarak bilinen bu coğrafya gerek jeo-stratejik gerekse de sahip olduğu ticari ürünler dolayısıyla uluslararası ticaret merkezi olma unvanına sahipti.
14. yüzyıl son çeyreğinde Çin’de yönetimi ele geçiren Ming Hanedanlığı döneminde Çin gelmiş geçmiş en büyük donanmaya sahipti. Bu donanmanın başında amiral olarak yer alan Cheng Ho, gerçekleştirdiği seferler sırasında Sumatra’ya da uğradı. 15. yüzyıl başlarında Samudra-Pasai ile Ming Hanedanlığı’nın üçüncü imparatoru Cheng-Tsu (1403-1424) (Yung-lo) döneminde ilişkiler barışçıl bir şekilde devam etti ve iki devlet birbirlerine hediyeler gönderdi. Bunun bir göstergesi olarak Çin’in ünlü amirali Cheng Ho 1405, 1414 ve 1430 yıllarında üç kez Pasai’yi ziyaret etti.[17]
Bu seferlerden birinde, 1411 yılında Cheng Ho, Çin İmparatoru’nu hediyesi olarak Samudra-Pasai Sultanına bir çan hediye etti. 16. yüzyıl başlarında Açe Darusselam Sultanlığı’nın kurucusu kabul edilen Ali Mughayat Şah, devletin hakimiyet alanını genişletmek amacıyla 1524 yılında Pasai’yi ele geçirdiğinde, burada bulunan çan’ın başkent Banda Açe’ye getirdi. Bu dönemden itibaren bu çan “Cakra Donya” olarak anılmaya başlandı.[18]
Bir başka kaynakta Cheng Ho’nun Açe’yi 1415’de bir kez daha ziyaret ettiği yazılıdır. Zeynel Abidin’in kızı Nahrasih’ın tahtta bulunduğu dönemde gerçekleşen bu ziyareti konu alan Ming Hanedanlığı kronikleri (1360-1643), 32. kitabında, Cheng Ho’nun bu seferi sırasında bölgede yaşayan taht kavgalarına konu olduğu ve rakip bir grubun saldırısına uğradığı ancak, Samudra halkının bu saldırı karşısında Çin askerleri ile birlikte isyancı gruba karşı koydukları, grubun lideri İskender’i yakalanarak Çin’e götürülerek idam edildiği yazılıdır.[19]
15. yüzyıl sonlarında başlayacak büyük keşifler döneminden yaklaşık 87 yıl öncesinde böylesine büyük bir donanmanın yapılması dikkat çekicidir. Cheng Ho’nun seferleri sırasında yanında götürdüğü sekreteri ve aynı zamanda, bir Müslüman olan Ma Huan, katıldığı üç seferle ilgili notları The Overall Survey of the Ocean’s Shore (Ying-yai Sheng lan) adını verdiği bir kitapta yayınlamıştır. Bu çalışma 1416 yılında tamamlanmış ve 1451’de genişletilmiştir.[20]
Cheng Ho Amerika’yı Keşfetti mi?
İngiliz denizaltı subayı Gavin Menzies’e göre, Amiral Cheng Ho’nun otuz bin kişiyi taşıyan 300 gemiden oluşan bir donanmayla, Ming Hanedanlığı döneminde Çin’in nüfuzunu genişletmek amacıyla 15. yüzyılda Amerika kıtasını keşfetti. Menzies, Cheng Ho’nun Cristopher Colombus’dan yaklaşık 75 yıl önce Amerika Kıtası’nı keşfettiğini ileri sürerek “Ne kadar cesur ve kararlı olurlarsa olsunlar Columbus, Dias, da Gama, Magellan, Cook ve diğer Avrupalı kaşifler izleyecekleri yolların rotasını gösteren haritalar yardımıyla seyahatlerini gerçekleştirdiler.” demek suretiyle sadece Columbus’un değil, aynı zamanda, diğer Avrupalı denizciler için de ne denli önemli bir yol haritası çizdiğini de ortaya koymaktadır.[21]
Özellikle yeni çağın başlangıcı, bir başka deyişle modern zamanlara giden süreçte önemli bir kilometre taşı olan keşifler çağında Colombus’un kullandığı gemiler göz önüne alındığında Cheng Ho’nun donanmasında bulunan gemilerin gerek büyüklükleri, gerekse taşıdığı asker ve insan sayısı bakımından son derece önemli bir tarihi gerçek olarak ortadadır.
Amerika Kıtası’nın Cheng Ho öncülüğünde küresel deniz seferleri düzenleyen Ming Hanedanı döneminde keşfedilip edilmemesi bir yana, söz konusu bu seferler gerek kat ettikleri mesafe, gerek sayısı, gerek taşıdığı insan gücünün yanı sıra, belki de en dikkat çekici yönü, böylesine deniz yolculuklarını gerçekleştirebilecek gerekli bilimsel alt yapıya sahip olunmasıdır. Bu sadece söz konusu dönemi ilgilendirmekle kalmıyor, aynı zamanda, yaklaşık yüz yıl içerisinde Batı Avrupa’daki denizci uluslar öncülüğünde gerçekleştirilecek ve Amerika kıtasının keşfi ve sömürülmesiyle devam edecek büyük denizcilik serüvenlerine kaynaklık etmesiyle de ilişkilidir. Çünkü o dönemde okyanuslara açılan Batılı denizcilerin gerek kullandıkları haritalar, gerekse yanlarında götürdükleri Arap denizciler bu konuda küresel bir bilgi birikiminin varlığının en açık ifadesini oluşturmaktadır.
Vefatı
[1]Bu metnin ilk yayımı için Bkz: “Cheng Ho (1371-1433)”, Buletin Haba, Balai Pelestarian Sejarah dan Nilai Tradisional, No. 44, Banda Aceh, Indonesia, 2007, Hal. 43-46.
[2]Rozaria, Paul, Zheng He -And the Treasure Fleek (1405-1433), SNP Editions, 2005, Singapore, s. 36.
[3]Viviano, Frank, 2005, China’s Great Armada, National Geographic, July, s. 34-36; Leslie, Daniel, Donald,
1986, Islam In Traditional China: A Short History To 1800, Canberra College of Advanced Studies,
Avustralya, s. 85-108.
[1]Viviano, Frank, 2005, China’s Great Armada, National Geographic, July, s. 34-36; Leslie, Daniel, Donald,
1986, Islam In Traditional China: A Short History To 1800, Canberra College of Advanced Studies,
Avustralya, s. 85-108.
[2] Leslie, a.g.e., s. 108.
[3] Viviano, a.g.e., s. 36.
[4] Perkins, Dorothy 1999, Encyclopedia of China -The Essential Reference to China, Its History and Culture-,
Fitzroy Dearborn Publishers, Chicago, s. 621.
[6] http://news.bbc.co.uk/go/pr/fr/-/2/hi/asia-pacific/4593717.stm
[7] SaudiAramco World, “The Admiral Zheng He”, July/August 2005, s. 45.
[8] Chang, Yusuf Haji, “A Ming Emperors’s Well-kept Secret”, Al-Nahdah -Muslim News and Views-,
July/December 1998, Kuala Lumpur, s. 56.
[9] Hucker, O., Charles, 1975, China’s Imperial Past, Stanford University Press, Stanford., s. 291.
[10] Perkins, a.g.e., s. 621.
[11] Viviano, a.g.e., s. 35.
[13] Fairbank, 1994., a.g.e., s. 137.
[15]Gladney, C., Dru, 1991, Muslim Chinese -Ethnic Nationalism in the People’s Republic, Council On East
Asian Studies, Harvard University, s. 379.
[17]Hadi, Amir’ul, 2004, Islam and State in Sumatra A Study of Seventeenth Century Aceh-, Brill, Leiden, s. 17.
[18]Arif, A., Kemal, 2006, Ragam Citra Kota Banda Aceh –Interpretasi Terhadap Sejarah, Memori Kolektif Dan Arketipe Arsitekturnya-, Universitas Katolik Parahyangan, Bandung, s. 113.
[19]Alfian, T. İbrahim, Ratu Nahrasiyah, 1994, in Prominent Women In the Glimpse of History (Wanita Utama Nusantara -Dalam Lintsan Sejarah), Ismail Sofyan, M. Hasan Basry, T. İbrahim Alfian, (Ed.), First Edition, Jakarta Agung Ofset, s. 20.
[20] Hall, D. G. E., 1987, A History of South-East Asia, 4th Edition, Macmillan Asian Histories Series, London, s.
103.
[21] Menzies, Gavin, 2003, 1421 The Year China Discovered America, William Morrow, New York, p. 388.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder