BRICS çözüm olma yolunda mı? / Is BRICS on its way to becoming a solution?

Mehmet Özay                                                                                                                             07.07.2025

Küresel ekomisinin maruz kaldığı belirsizlikler ve daha çok tehditler karşısında, çeşitli bölgesel birliklerin arayışı sürüyor.

Doğu Asya toplantıları, ASEAN zirvesinin ardından, Brezilya’nın başkenti Brasil’de, 4-5 Temmuz günlerinde gerçekleştirilen “BRICS parlamenterler forumu”, küresel ekonomi belirsizliği karşısında, güney’in sesi olarak cevap vermeye çalıştığı izlenimini güçlü bir şekilde verdiği gözlemleniyor.

Liderlerden yoksun

Ev sahipliğini Brezilya devlet başkanı Luiz Inacio Lula da Silva’nın yaptığı zirveye, on üye ülkeden üst düzey katılımlar gerçekleşti.

BRICS kurucu ülkeleri Çin, Rusya devlet başkanları ile İran cumhurbaşkanı’nın katılmadığı BRICS zirvesinin onur konuğu, Hindistan başbakanı Narendra Mudi’ydi.

Brasil’deki zirveye katılmayan devlet başkanlarının birbirinden farklı gerekçeleri olsa da, temelde BRICS’ın öne çıkan ülkelerinin, son dönemdeki küresel gelişmeler karşısında siyasal söylemlerindeki farklılaşma bir ölçüde zaafiyet olarak kabul edilebilir.

Siyasal birlik?

İlk nüveleri bu yüzyılın başında atılan BRICS, özellikle son on yılda giderek küresel hegemonik ilişkilerde ses getirmeye ve yer almaya başladı.

Bu süreçte, en dikkat çeken gelişme hiç kuşku yok ki, Çin’in oluşumun lokomotifi olmasında kendini ortaya koyuyor.

Temelde, Batı özellikle de, ABD’nin küresel ekonomideki hegemonik yapılaşmasına bir alternatif olarak ortaya çıkan BRICS’ın, ekonomi ve ticari ilişkilerin dışında güçlü ve ses getiren bir siyasal yapıya henüz evrildiğini söylemek güç.

İlki 2009 yılında yapılan “BRICS parlementerler forumu”nun on birinci zirve toplantısı çerçevesinde, Brezilya’da düzenlenen söz konusu toplantılar, güney oluşumu olarak dikkat çeken yapılanmanın ayakları üzerinde durmaya başladığının ipuçlarını veriyor.

Bu anlamda, Brasil’deki toplantılar sadece, ekonomi ve ticaret bakanları, bürokratları ve düşünce kuruluşları liderlerinden ibaret değildi...

Bir tür, Birleşmiş Milletler’in yatay yapılaşmasına benzer şekildeki hazırlığıyla dikkat çeken 11. BRICS parlamenterler forumu’na paralel olarak iklim değişikliği, küresel sağlık işbirliği, yapay zekâ yönetimi, çok katmanlı barış ve güvenlik mimarisi, kurumsal kalkınma gibi farklı alanlarıyla kapsamlı bir yapılanma olarak öne çıkmaya başladığı söylenebilir.

Bu çerçevede, akademisyenler, kadın parlamenterler, uluslararası ilişkilerden oluşan özel grupların teşkil ettiği alt komisyonlarca toplantıların gerçekleştirilmesi, BRICS yapılaşmasının giderek ilgili ülkelerin geniş toplum kesimlerini temsile sahip kurumları ile derinlemesi ve kapsamlı bir yapıya doğru evrilmekte olduğuna işaret ediyor.

Alternatif

Yeni küresel ticaret organizasyonu olarak adlandırılmaya aday BRICS’in, bu anlamda, Dünya Ticaret Örgütü’ne (World Trade Organization-WTO) alternatif sunmaya hazırlandığını söylemek yanlış olmayacaktır.

DTÖ’nün, uzunca bir süredir eleştirilere maruz kalması, alternatif arayışları ve BRICS gibi geçmişi bir on yıla dayanan yeni oluşumları giderek, daha belirleyici bir evreye doğru gelişmeye sevk ediyor.

Son dönemdeki küresel gelişmeler dikkate alındığında DTÖ’nün, ilginç bir konumda bulunduğuna kuşku yok...

Bir yandan, Trump tarafından Çin’in haksız rekabet girişimlerne yanıt vermemekle suçlanan DTÖ, aynı zamanda Trump’ın gümrük tarifeleri artırımından payını alan ülkeler tarafından da eleştiri oklarına hedef oluyor.

Bu çerçevede, Brezilya’da düzenlenen 11. BRICS zirvesi’nde öne çıkan konulardan belki de, en önemlisinin, küresel ticaret uygulamalarını yeniden düzenlenmesi olmasında şaşılacak bir durum bulunmuyor.

Güney süreci

Kurucu ülkeler Rusya, Çin, Güney Afrika ve Brezilya’ya eklemlenen İran, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Mısır, Etiyopya ve Endonezya’nın yanı sıra, BRICS’e üye olmaya hazırlanan diğer ülkelerin olduğu biliniyor.

‘Küresel Güney’ -veya güney kulübe olarak da adlandırılabilecek olan- BRICS’e üye ülkeler arasında, dünyanın en kalabalık nüfusuna sahip Çin, Hindistan, Endonezya bulunuyor.

Afrika kıtasından temsil gücü yüksek üç ülke yani, kurucu ülkelerden Güney Afrika ile Etiyopya ve Mısır da yer alıyor. Küresel kalkınma yarışında Avrupa Birliği ve Kuzey Amerika’nın dışında alternatif bir yapı olarak ekonomi ve ticari yaşamı şekillendirmeyi hedefleyen birlik ülkelerinin ortak sorunları ve benzer hedefleri birliğin belki en can alıcı yönünü oluşturuyor. 

Şu anki yapılanmasıyla küresel nüfusun yarısına ve küresel ekonominin ise, yüzde 40’ına tekabül eden sayısal verilerle öne çıkan BRICS yeni üyeleriyle ne denli anlamlı büyüme ve yayılma sergileyeceğini bekleyip görmek gerekiyor.

Bu noktada, BRICS’ın sadece ekonomik ve ticaret alanında kal/a/mayacağı dikkate alındığında, birliğin yakın ve orta vadede nasıl bir siyasal bir nitelik kazanacağı önemli bir soru olarak ortada duruyor.

https://guneydoguasyacalismalari.com/brics-cozum-olma-yolunda-mi-is-brics-on-their-way-to-becoming-a-solution/