Malaka’da “Dunia Melayu Dunia Islam” varlığı / Presence of “Dunia Melayu Dunia Islam” in Malaka

Mehmet Özay                                                                                                                             07.11.2025

Malaka şehri, 7-8 Kasım günlerinde, “Nusantara Etnik Miras Festivali”ne (Festival Warisan Etnik Nusantara) ev sahipliği yapıyor...

Etkinliğin adının ‘Nusantara’ olması, Malezya’daki bazı kurumların yanı sıra, Endonezya’dan da katılım olduğunu ortaya koyuyor.  

‘Nusantara’

Etkinliğin adıyla ilgili olarak...

‘Nusantara’ adı, Endonezya’da resmi tanıtım ve kavramsallaştırmalarda kullanılırken, Malezya’da resmi çevrelerde bu kullanıma rastlamak mümkün değil.

Malaka yönetiminin, bu adı söz konusu etkinlikte gündeme getirmiş olmasını, hiç kuşku yok ki, olumlu karşılamak gerekir.

Malaka yönetiminin niçin bu adı kullandığına dair bir sorgulamaya verilebilecek pratik cevap ise, ‘Dünya İslam Dünya Malayu’ organizasyonunun bünyesinde, Malay Takımadaları olgusunun içkin olması, geniş Malay dünyası bağlamında Nusantara’nın da bir terminoloji olarak kullanışlılığını gündeme getirmesiyle izah edilebilir.

Organizasyon

Bu festival çerçevesinde, Malaka Eyalet Yönetimi, Malaka Kültür ve Sanat Müdürlüğü ve Dünya Malayu Dünya İslam adlı kurumlar tarafından ortaklaşa düzenlenen seminerde, Osmanlı ve Malay Dünyası ilişkileri birkaç konu başlığı altında ele alındı. 

Bu yazıda, söz konusu seminerde konuşmacı olarak yer alan akademisyenlerin görüşlerine ve bunlara dair eleştirel bir yaklaşım ortaya koymayacağım.

Ancak, şu kadarını söylemek gerekirse, tarihsel olarak önemli bir rol oynamış olan Malaka şehrinde böylesi bir etkinliğin gerçekleştirilmiş olması, akademik ve entellektüel bağlamının önemi kadar, tarihsel bilinci yeniden ve farklı bağlamlarıyla ele alınmasına olanak tanımaktadır.

Bundan öte, amacım, Dünya Malayu Dünya İslam adı verilen kurumun varlığı üzerinden bazı görüşleri dile getirmek.

Söz konusu bu kurumun, 2000 yılında kuruluşunda ve bugüne kadar gelişiminde, daha önce Malaka eyalet valiliği yapmış olan ve ardından, diğer dokuz sultanın sahip oldukları ‘manevi’ kurumsal yapıya eş, “Yang Pertuan Agung” unvanıyla, eyalet geleneksel yönetiminin başında bulunan, Tun Seri Setia Dr. Hacı Mohammad Ali bin Mohammad Rustam’ın büyük katkısı bulunuyor.

Kanımca, Tun Muhammad Ali’nin geniş Malay dünyasına yönelik ilgisi ve bu ilgiyi somut kurumlar ve etkinliklere dönüştürecek maddi katkısı olmasa, bu kurumun bugüne kadar gelmesi pek mümkün olmayabilirdi.

‘Birlik’ olgusu

Sivil toplum temelli bir yapılanmaya sahip Dünya Malayu Dünya İslam, kuruluşundan bu yana, Malay dünyasını bir bütün olarak görmeyi hedefliyor.

Bu birliği, dil temelinden alıp, kültür ve sanat formuna yaygınlaştırılacak şekilde gündeme getimesi önemli.

Kurumsal adın diğer bölümünü oluşturan ‘Dünya İslam’ ise Malay dünyası ile İslam dünyası ilişkilerini geliştirme hedefi bulunuyor.

Bu ikinci alan, bugün gerçekleştirilen seminer de olduğu gibi İslam dünyasının farklı bölgeleri ile tarihin belirli evrelerinde geliştirildiği düşünülen gelişmeleri ele alıyor.

İkinci alanın önemine kuşku olmamakla birlikte, kanımca birinci alan, bölgesel bir sivil toplum yapısı sunan kurumun çalışmaları açısından, daha dinamik bir olgu olarak dikkat çekiyor.

Pan-Malay

Bu çerçevede, geniş Malay dünyasının farklı bölgelerinde dönem dönem gerçekleştirdiği etkinliklerle, modern ulus-devlet yapılaşmalarının ayrıştırıcılığını aşarak, Malay birliği olgusunu hem, sembolik ve hem de, somut akademik ve entellektüel çabalarla ortaya koyuyor.

Malaka şehrinde kurulmuş olan ve Malay Takımdaları genelinde temsilcilikler bağlamında yaygın olduğu söylenebilecek kurum, Malay Birliği bir başka ifadeyle, Pan-Malay olgusunu gündeme taşımasıyla önem taşıyor.

Bununla birlikte, Pan-Malay olgusunun bugüne bağlı ve sınırlı bir kavramsallaştırma olmadığını ifade etmekte yarar var.

Pan-Malay olgusunu tıpkı, benzeri kavramsallaştırmalarda olduğu üzere, Avrupa’daki benzeri gelişmelerin bir yansıması olarak görmek mümkün.

Pasifik Savaşı öncesi Malay Takımadaları bölgesinde çeşitli boyutlarıyla bağımsızlık hareketleri gündeme geldiğinde, bazı aktivistlerin ve siyasilerin Malay birliğini gündeme taşıdıkları gizli açık kendini ortaya koyuyordu.

Örneğin, Açe’de Darwish Sulaiman, merhumAli Hasjmy gibi bazı akademisyen ve entellektüeller Pan-Malay kavramını, savaş sonrası dönemde de kullanmalarıyla dikkat çeker.

Bu hususu dile getirmekten kastım, sadece Pasifik Savaşı öncesi dönemden değil, savaş sonrası ulus-devlet yapılaşmalarının gündeme geldiği süreçte de, Malay Birliği olgusunun dinamik bir nitelik arz etmesidir.

Söz konusu kurumun bağlayıcı hususlarından başında gelen dil olgusu dikkate alındığında, Kuzey Sumatra’da merhum Tengku Luckman Sinar’ın Malay geleneksel kurumlarını yeniden gündeme taşımaya matuf akademik ve entellektüel çabasını hatırlamakta yarar var.

Kuzey Sumatra’nın Deli, Asahan, geleneksel sultanlıklarından Serdang’ın, -sembolik de olsa- son sultanı unvanını taşımış olan Luckman Sinar’ın, Dunia Melayu Dunya İslam ile bir anlamda, benzer noktada buluştuğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

Malay dünyasının geçmişten bugüne uzanan sürekliliğinde günümüz akademi ve entellektüel kurumların rolü kayda değer bir önem arz ediyor.

Dunia Melayu Dunya İslam’ın son yirmi beş yıldır ortaya koyduğu çabaları özellikle, yirminci yüzyıl ortasından itibaren bölgede yaşanan gelişmeler çerçevesinde geçmişle bağları yenilemesi, güncellemesi noktasında dikkate almakta yarar var.

https://guneydoguasyacalismalari.com/tr_tr/malakada-dunia-melayu-dunia-islam-varligi-presence-of-dunia-melayu-dunia-islam-in-malaka/