Mehmet Özay 17.06.2025
Reid’in toprağı bol olsun diyerek başlamak istiyorum...
Aslen Yeni Zellanda’lı olan Reid Hoca, 1960’lı yılların
ortasından itibaren, farklı ülkelerdeki akademi kurumlarında çalışmalar
yürütmüş ve emekliliğinin ardından, Canberra’da çalışmalarına devam etmekteydi.
Vefat haberi, kısa sürede bize ulaştığında, önemli bir
bilim insanının, gayet önemli bir tarihçinin vefatından ötürü gayet büyük bir
üzüntü duymuştum.
Kısa denilebilecek süre önce kendisiyle e posta ile
yazışmış, bunun öncesinde de, Kuzey Sumatra Üniversitesi işbirliğiyle
düzenlenen bir online programa davet etmiştik.
İlerlemiş yaşına rağmen, akademik ilgisi ve çalışmaları
devam eden Reid Hoca, programa katılmaktan memnun olduğu kadar, artık onun
tanık olduğu nesilden sadece bir tek kişinin bulunduğunu da, (Prof. Budi) ifade
ederek hem, kendi bireysel tarihine sembolik olarak ışık tutmuş hem de,
kendisinden sonra gelen neslin akademik oturumun konusuna olan ilgisinden
memnuniyetini dile getirmişti.
Reid Hoca’yı nasıl, nerede tanıdığıma ve ilintili
konulara, ilerleyen süreçte tamamlanacak olan anı çalışmalarımda
bahsedeceğim...
Son birkaç yıl
Son birkaç yıla bakarsak... Reid Hocayla son dönemde haberleşmemizde,
Açeli birkaç akademisyen dostun çabası ve yardımı olmuştu.
Reid’i iki yıl önce evinde ziyaret eden Açeli dostlar
eşinin rahatsızlığını aktarmış ve Reid’in bir yandan eşine bakmakta bir yandan
da, emeklilik günlerine rağmen, çalışmalarına devam ettiğini ifade
etmişlerdi.
Ancak, Reid Hoca, yakalandığı kanser hastalığından
kurtulamayarak, 8 Ağustos günü sabat saat 4 sularında vefat etti.
İyi insandı... Gayet iyi bir akademisyendi...
Bunu bize söyleten, kendisiyle hasbel kader yüz yüze
görüşmüş olmak, tertip ettiği konferanslara katılmak, kendisini birkaç programa
davet etmek ve nihayetinde, yazışmak suretiyle irtibatı devam ettirmekten
kaynaklanan kısa ancak anlamlı bir durum bulunuyor.
Bunların ötesinde, kaleme aldığı sayısı yüzlerle ifade
edilebilecek kitap, makale vb. çalışmalarına bugüne kadarki çalışmalarımızda
başvuru kaynağı olarak yer verdiğimizi ve halen ilgili çalışmalarımız için Reid
Hoca’nın eserlerinin göz ardı edilemez olduğunu da eklemeliyim.
Tarihçi ve tarih inşası
1939 doğumlu Reid’i tarihçiliğe ve Güneydoğu Asya
toplumları tarihine iten saiklerden biri kanımca, babasının mesleğinden
mütevellid küçük yaşından itibaren bölgede bulunmasıdır.
Yeni Zelanda dışişleri mensubu olan babası 2. Dünya
Savaşı’nın ardından, uluslararası bir kurumun
görevlendirmesiyle Cakarta’da çalışmalarını yürüttüğü yıllar, Reid’in
erken çocukluk yıllarını Endonezya’nın başkenti Cakarta’da geçirmesi anlamına
gelir.
Reid’in ailevi, bireysel tarihinin onun gelecekte
edineceği meslek ve hayatını adayacağını alanı belirlemesinde bir rolü olduğunu
düşünüyorum.
Reid’in tarihe ve tarihçiliğe olan ilgisinin, 60’lı
yılların ortalarına doğru, Cambridge Üniversitesi tarih bölümünde doktorasını
tamamlamasıyla, bir mesleğe doğru evrildiği söylemek mümkün.
Doktora tezini Kuzey Sumatra’da ‘sosyal devrim’ konusunu
işleyen Reid, erken çocukluk yıllarını geçirdiği Cakarta’nın ardından, doktora
öğrencilik yıllarında Endonezya’nın bir başka bölgesinde, bir başka can alıcı
coğrafyasında bölge tarihini yeniden inşa etmekle meşguldü.
Reid’in, Endonezya ile olan bu bağının tarihsel bir şans
olarak değerlendirmek kadar, belli bir dönemin ardından, bilinçli bir seçim
olduğunu ileri sürmekte mümkün.
Öyle ki, yukarıda dikkat çektiğim Cakarta, Kuzey Sumatra
bağlamında ve genel itibarıyla, Endonezya’nın 1960’lı yıllarda sadece Güneydoğu
Asya bölgesinde değil, küresel olarak gayet önemli bir aksda yer aldığını
hatırladığımızda kanımca, İngiliz yüksek öğretim sisteminin yönlendirmesinin de
içinde olduğu süreçlerde, kendi kasıtlı ve niyetli seçimiyle Endonezya üzerine
çalışmış olduğunu söylemek abartı olmayacaktır.
Universiti Malaya
Reid Hoca’yı Güneydoğu Asya’ya bağlayan bir diğer önemli
sürecin doktorasını vermesinin ardından, genç bir akademisyen olarak Kuala
Lumpur’da, Universiti Malaya’da çalışmalarına başlamasıdır.
O dönem, Batı’da öğrenim gören Batılı tarihçilerin
bölgedeki akademi çalışmalarını yürütmelerinde Universiti Malaya’nın önemli bir
rolü olduğunu söylemek gerekir.
1957 Malaya Federasyonu’nun bağımsızlığını ilânıyla
birlikte, İngilizlerin Singapur’da kurdukları Malay Üniversitesi Kuala Lumpur’a
taşınması bir yandan, bu üniversitenin görece kayda değer bir tarihi olduğunu
ve öte yandan da, yeni bağımsız bir ulus devlet olarak Malaya’da alt yapı
şartlarının elverişliliği ile açıklamak mümkün.
Bu tarihi-entellektüel yapıya, Üniversite’nin bugün halen
ayakta olan bazı binalarında tanık olmak, hissetmek mümkün...
Reid de, bu sınıflamaya giren akademisyenler arasında
yerini aldı.
Kanımca, Malaya’nın İngilizlerden mütevellit var olan
görece gelişmiş alt yapısı kadar, Malaya Yarımadası’nın Güneydoğu Asya’nın
diğer bölgelerine erişimdeki stratejik kolaylığı diğer benzeri akademisyenler
gibi, Reid’in de çalışmalarını yürütmesinde kolaylık sağlayan bir sistemi
oluşturuyordu.
Reid Hoca’nın doktora çalışması için kütüphane
tarihçiliği yapmadığı, aksine bir sosyal tarihçi titizliğini sergileyerek
sahada, dönemin aktörleriyle birebir görüşmelerle toplumsal gerçekliği anlama,
inşa ve aktarma süreçlerini gerçekleştirdiği kaleme aldığı eserinde gözlemek
mümkün.
Kuzey Sumatra ‘monarşileri’ni sona erdiren ve gayet kısa
denilebilecek sürede (1945-1946) gerçekleşen ‘sosyal devrim’ gibi gayet hassas
bir konuyu bizzat sahada bulunarak çalışabilmiş olması önemlidir.
Eserinde yer verdiği görüşme yaptığı kişilere baktığımızda
19. yüzyılın sonlarında doğmuş ve Reid Hoca’nın çalışmasını yaptığı döneme
kadar -ve hatta bazıları sonrasına değin- bölgenin siyasal, toplumsal,
entellektüel tarihinde izler bırakmış isimler olduğu görülür.
Reid’in, Universiti Malaya sonrasında Canberra’da
Avustralya Ulusal Üniversitesi (ANU) ve ardından, Amerika ve Singapur’da
-Singapur Ulusal Üniversitesi’nde (NUS) devam eden akademik çalışmaları onu
bütün bir Güneydoğu Asya tarihi üzerinde etkin ve yetkin bir isim olmasını
sağlamıştır.
Bu çalışmaları nedeniyle dir ki, Amerika’ya davet
edilmiş, Singapur’da Asya çalışmaları merkezini kurmuş ve geliştirmiştir.
Reid Hoca’nın Malay dünyası tarihinden Vietnam’a değin
uzanan farklı çalışma süreçleri onu, bölge tarihi konusunda öne çıkarırken, hiç
kuşku yok ki, aynı zamanda Batı’dan ve
Doğu’dan gelen öğrenciler özellikle de, yüksek lisans ve doktora öğrencilerinin
yetişmesinde önemli rol oynamasını sağlamıştır.
Reid Hoca’nın altmış yıla varan akademi dünyasındaki
aktif varlığında ve çalışmalarında önemli bir yeri Açe’nin oluşturduğunu
söylemek yanlış olmayacaktır.
Bugün Reid Hoca’nın hayatını kaybetmesi pek çok kişiyi
üzmüştür. Kanımca, en çok üzülenler ise Açeliler olmuştur.
Güneydoğu Asya’yı çalışanlar önemli bir Hoca’yı kaybetti.
Reid Hoca... İyi bir insandı.
https://guneydoguasyacalismalari.com/anthony-reid-hayatini-kaybetti-anthony-reid-passed-away/
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder