Mehmet Özay 29.05.2025
26-27 Mayıs günlerinde yapılan 46. ASEAN Zirvesi çerçevesinde yapılan
toplantılarda Timor Leste’nin, Ekim ayında yapılacak zirvede tam üyelik statüsü
kazanacağı konusunda önemli açıklamalar yapıldı.
Zirve çerçevesinde ASEAN dışişleri bakanları toplantısında, Timor Leste’nin
tam üye kabulü için üye ülkelerin kendi yasal düzenlemeleri tamamlamakta
oldukları ifade edildi.
Bu açıklama, Timor Leste’nin üyeliğinin kesinleşmek üzere olduğuna güçlü
bir kanıt olarak değerlendirilmelidir.
2022 yılında Endonezya’dan bağımsızlığını kazanan Timor Leste, 2011 yılında
ASEAN’a üyelik için başvuruda bulunmuştu.
Avustralya, Papua ve Endonezya’ya komşu olmasıyla jeo-stratejik öneme sahip
Timor Leste, bölgesel birliğin 11. ülkesi olmaya hak kazanacağını söylemek
yanlış olmayacaktır.
Bu gelişme, aynı zamanda dönem başkanlığını yürüten Malezya için de tarihi
bir öneme sahip olduğuna kuşku yok.
Zirve
46. ASEAN Zirvesi, bölgesel birlik yapısının son dönemde yaşanan küresel
gelişmeler karşısında yeni açılımlara konu olduğunu söylemek gerekir.
Özellikle, 2016 yılından itibaren ABD’nin bölgeden uzaklaşmasının ardından
20 Ocak 2025’den itibaren küresel gündemi işgal eden Trump yönetiminin farklı
açılımlarla uygulamaya getirdiği gümrük vergileri ASEAN’ı acil çözüm sürecine
getirdiği görülür.
Kuala Lumpur’da gerçekleştirilen 46.
Zirve bu anlamda, Çin ve Körfez Ülkeleri’nin ticaret ve ekonomi
ilişkilerinde yeni bir evreye geçmeleri konusunda önemli bir gelişmeydi.
ASEAN’ın bölgesel birlik ve entegrasyon konusunda bir süredir gündemde olan
Timor Leste’nin birliğe üyeliği kesinlik kazandı.
Timor Leste, Ekim ayında yapılacak zirvesine, ASEAN’ın 11. üyesi olarak
katılacak.
2022 yılında Kamboçya’nın dönem başkanlığından bu yana gözlemci ülke olarak
ASEAN zirvelerine iştirak eden Timor Leste böylece, önümüzdeki dönemden
itibaren tam üye olarak birlik bünyesinde yer alacak.
Farklı nedenler
Bir süredir, tam üyelik için bekleyen Timor Leste’nin, “niçin bugün ASEAN’a
kabul edildiği?” sorusunun yerinde olduğuna kuşku yok.
Bu çerçevede, Çin’e yakınlığında bilinen Timor Leste’nin üyeliğinin
gerçekleşmesi konusunda, Pekin yönetiminin bir etkisi olduğunu düşünmek mümkün.
Çin’in son dönemde Mikronezya bölgesindeki ülkelerle artan ilişkilerinden
Timor Leste’nin de pay alıyor. Örneğin, 2023 yılında Çin ve Timor Leste
arasında, “kapsamlı stratejik işbirliği anlaşması” imzalanması dikkat çekici.
Bu durum, küresel gelişmeler doğrultusunda ASEAN-Çin yakınlaşmasının, Timor
Leste’nin üyeliğini hızlandırdığını akla getiriyor.
ASEAN dinamikleri
Bununla birlikte, bölgesel birlik ASEAN’da kendi iç dinamiklerinin ve bu
anlamda üyelik şartlarının yerine getirilmesi konusunda bağımsız olduğunu
unutmamak gerekir.
Önemli şartlardan biri, aday ülkelerin sosyal ve ekonomik
gelişmişlikleri...
2010 yılından itibaren bazı alanlarda önemli adımlar atmasına rağmen, Timor
Leste’de endemik sorunlaran birini işsizlik ve de dolayısıyla yoksulluk
oluşturuyor.
Yukarıda dikkat çektiğim üzere, Çin’in Timor Leste ile yakınlaşmasının,
ASEAN kadar Avustralya ve bir ölçüde Yeni Zelanda tarafından yakından takip
edildiğine kuşku yok.
Bu noktada, Timor Leste’nin ASEAN üyeliğine kabulünün, Çin’le daha da
geliştirilme emarelerinin ortaya çıktığı dönemde, ‘bir tehdit oluşumundan’
ziyade, ekonomik ve ticari işbirliklerinden Timor Leste’nin de pay almasını
sağlamak olduğunu söyleyebiliriz.
Bir diğer neden olarak, “kapsayıcılık ve sürdürülebilirlik” (inclusivity
and sustainability) başlığını taşıyan Zirve’nin temelde, ASEAN içinde ve
ASEAN+ formülasyonunda yer alan tek tek ülkelerle işbirliğinin geliştirilmesi
çabasında, Timor Leste’ye yer verilmiş olmasını, yerinde bir karar olarak
değerlendirmek gerekir.
Küresel belirsizlikle konusunda yaşanan çekinceler tek tek ülkeler kadar,
bölgsele birlikleri de yeni çözüm arayışlarına iterken, teritoryal olarak küçük
ancak, jeo-politik olarak önemli bir yeri bulunan Timor Leste’nin üyeliğinin
netleşmesini, ASEAN mekanizmasının işlerliği bağlamında yerinde görmek gerekir.
Gelişmeler Timor Leste lehine
Ekonomik anlamda geri kalmışlığı, kurumsal yapılarının oturmamışlığıyla
bilinen Timor Leste’nin ASEAN üyeliğiyle birlikte, önemli bir kalkınma sürecine
girmesi bekleniyor.
Bir başka ifadeyle söylemek gerekirse, Timor Leste ekonomik modernleşme
sürecini ASEAN ile gerçekleştirmeye hazır...
Ancak, bu maddi nedenlerden önce, Timor Leste halkının bölgesel birliğe
üyelikle psikolojik bir yenilenme yaşayacağını söylemek gerekir.
Özellikle, 1960’lı 1970’li yıllarda bölgede yaşanan şiddet olaylarının
izlerinin Timor Leste’de sürdüğü hatırlanacak olursa, bir birlik olarak ASEAN,
Timor Leste’nin yaralarının sarılmasında önemli bir işlev görecektir.
1967 yılında kuruluşu gerçekleştirilen ASEAN’a, Soğuk Savaş döneminin sona
ermesiyle Vietnam, Kamboçya, Laos ve Myanmar’ın 1990’larda birbiri ardına
bölgesel birliğe katılmaları hem birliği hem de -Myanmar hariç tutulacak
olursa- yeni üyelerin ekonomik modernleşmesinde önemli gelişmelere konu
olmuştu.
Benzer bir durumu, bugün Timor Leste için yaşanmaya başlandığını söylemek
mümkün.
ASEAN, Timor Leste’nin üyeliği ile bölgesinde daha etkin bir nitelik
kazanacağını söylemek gerekir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder