Mehmet Özay 24 Mart 2014
Çin Başbakanı Xi Jinping, tarihi Avrupa ziyaretine başladı. Cumartesi günü
kalabalık bir heyette Hollanda’ya gelen Jinping, Nükleer Güvenlik Zirvesi ve
G-7 toplantılarına katılacak. 1 Nisan’a kadar sürecek Avrupa ziyareti sırasında
ABD Başkanı Barack Obama’nın yanı sıra, AB’nin öncü ülkelerinin başbakanları
ile de görüşecek. Bunlar arasında özellikle Almanya Başbakanı Angela Merkel,
Fransa Devlet Başkanı Francois Hollande, Hollanda Başbakanı Mark Rutte
bulunuyor.
Jinping’in bu ziyareti G-7 ve Nükleer Güvenlik bağlamında olsa da,
toplantıların Avrupa’da olması Çin için bu ziyareti özellikle ekonomik
işbirliği boyutunda Avrupalı liderlerle ve iş çevreleriyle biraraya gelmek için
önemli bir fırsat. Çin delegasyonunda 200’e yakın üst düzey iş adamının
bulunması da haliyle bunun göstergesi. Çinli yetkililerin Avrupalı
meslekdaşlarıyla yapacakları görüşmeler bazı açılardan önemli bir tarihi döneme
işaret ediyor. İlki, Çin-Avrupa Birliği (AB) ikili ilişkilerinin başlamasından
bu yana on yıl geçti. İkincisi, bu ziyaret, Çin’in gelecek on yılına damgasını
vurmakla kalmayacak, belki de elli yıllık geleceğini şekillendirecek Xi Jinping’in
ekonomik açılımını ilân etmesinden hemen sonra gerçekleşiyor.
Çin-AB ekonomik işbirliğini kapsayan önemli bir toplantı Jinping’in Başkan
seçilmesinin hemen ardından geçen Kasım ayında Pekin’de yapılmıştı. Jinping’in
önümüzdeki on yıl boyunca Çin’i yöneteceği dikkate alındığında AB ile
ilişkilerde bütüncül bir yaklaşım gözlemleneceği düşünülebilir. Bu anlamda,
Jinping’in Çin’de neredeyse ‘tek adam’ konumuna getirtilmeye çalışıldığı bu
dönemde, AB ilişkilerinde belirleyici unsur elbette ki gene Jinping’in
yöneteceği politikalar olacak.
AB’nin neredeyse her alanda “sürdürülebilirlik”, “şeffaflık” gibi
kavramları öncellediği dikkate alındığında, Jinping’le birlikte Çin’de sadece
bir ekonomi yönetimi değil, siyasi karar mekanizmalarında ve bürokraside bir
‘anlayış’ değişimin de ipuçlarının okunmaya başlandığını söyleyebiliriz. Peter
Navarro’nun “kovboy kapitalizmi” uygulayıcısı olarak nitelediği Çin’i
dizginleyecek olan da bu süreç olacaktır. Bu nedenledir ki, son bir yıl
içerisinde Çin’de önemli bir kavram olarak “sürdürülebilirlik”e vurgu
yapılıyor. Bu bağlamları dikkate alarak ifade etmek gerekirse, Çin-AB
ilişkilerini gelecek on yılda şekillendirecek husus bu kavram etrafında
örüntüleneceği aşikâr. Bu minvalde AB’nin gelir dağılımındaki eşitsizlik, işçi
hakları, temel sağlık hizmetleri, çevre problemleri, bürokrasideki yolsuzluk
gibi Çin’in üstesinden gelmek zorunda olduğu tüm ‘kara deliklerle’ mücadelede önemli
katkılar yapacağı düşünülebilir.
Çin ve AB ilişkilerine bakıldığında, iki ‘güç’ arasındaki ilişkinin jeo-politik
yanından ziyade jeo-ekonomik bağlamı ağır basıyor. Yani bu bağlamda, Çin-ABD
ilişkilerinde gözlemlendiği üzere ağırlıklı bir jeo-politik etkileşimden
ziyade, Çin-AB ilişkilerinde jeo-ekonomik hususiyetler öne çıkıyor. Çin-AB’nin
ekonomi temelinde ciddi adımlar atmaları, kimi uzmanların dile getirdiği
şekilde, içinde yaşadığımız dönemin jeo-ekonomik çağın göstergesi olarak
okunuyor.
AB, Çin’in en büyük ticaret ortağı. Ancak bu ilişkinin yatırımlar boyutunun
%3’lerde olduğu hatırlandığında, önemli bir zaafiyetin varlığı dikkat çekiyor.
Çin’in “istikrarlı ve sürdürülebilir” kalkınma safhasına geçmesinin bir
zorunluluk olarak hissedildiği şu dönemde, Avrupa gibi teknolojik yeterlilik
sahibi bir bölgenin Çin’e neredeyse her alanda katkıda bulunabileceğine şüphe
yok. Öte yandan, Çin’deki en önemli dış yatırımın ABD kökenli şirketlerce
yapıldığı hatırlandığında, Çin’in önümüzdeki on yıllık ekonomik yapılanma
projeksiyonunda dış yatırımda, yukarıda zikredilen minimal orandan da
hareketle, AB’den olduğunca yararlanma gibi stratejik bir açılım peşinde
olduğunu ileri sürebiliriz. AB’nin, Çin’de yatırım olanaklarını
sağlamlaştırması Çin’in iki yegâne vasfıyla yani, hem sahip olduğu iş gücü
piyasasındaki yeri hem de ‘tüketim gücü’ noktasında varlığıyla örtüşüyor. Çin,
1992’den bu yana ABD şirketlerini nasıl ülkeye çekmeyi başardıysa, AB
şirketleri de bu imkânlardan olduğunca faydalanacaktır. Çin’in içinden geçmekte
olduğu bu süreç, AB’nin ekonomik dar boğazda bulunduğu döneme denk gelmesi iki
“ekonomi bloğunu” birbirine muhtaç kılıyor. Giderek artan sayıda kitleyi orta
sınıflaşma heyecanının bürüdüğü Çin’de tüketimci ekonominin tam yol alması,
Avrupalı yatırımcıların ‘üretim-ihracat-yerli tüketim’ süreçlerinde kayda değer
rol oynayabileceklerini ortaya koyuyor.
Tabii AB’nin olası yatırım ilişkilerini salt ‘materyalist’ yatırım
anlamında ele almamak gerekir. Nasıl ki, geçen otuz yılda Amerikan kültürel
değerlerini özümseme konusunda pek de çekincesi olmadığı görülen Çin yönetimine
ve de toplumuna, Avrupa değerlerinin eğitim, kültür, sanat, spor gibi çok
farklı alanlardaki ‘yatırımlarla’ geleceğine kuşku yok. Çinli öğrencilerin
Avrupa’da ana dili İngilizce olmayan ülkelere giderek artan ilgisi herhalde
buna küçük bir örnek olarak kabul edilebilir. Bunu ayrıca, Politbüro’nun dokuz
üyesinin kabaca “öğrenen hükümet” diye çevirebileceğimiz bir yaklaşımı hayata
geçirerek periyodik olarak bir dizi ‘eğitim’ süreçlerine tabi olduklarından
hareketle de görmek mümkün. Bu siyasi lider tabakasının bir süredir devam eden
“taklitçilik”ten “yenilikçiliğe” geçme yaklaşımlarında kuşkusuz ki kayda değer
bir çaba.
Son otuz yılda, özellikle 14 yıl süren görüşmelerin ardından 2001’de ‘Dünya
Ticaret Örgütü’ne üyeliğe kabul edilmesi ve yirmi yıl boyunca iki haneli büyüme
sürecinde çıkış noktası Amerikan ekonomisi ve değerleri olan Çin, bu sefer,
yeni bir ekonomi kalkınma eşiğinde jeo-ekonominin bir diğer önemli ayağı AB ile
etkileşimi, kuşkusuz ki Çin’in küresel sisteme eklemlenmesi veya bu eklemlenmenin
kökleşmesi yolunda kayda değer bir açılım. Bu noktada sözde sosyalist siyasi
modelini, küresel kapitalist ekonomi modeliyle eklemlemesi kimilerinin gözünde
bir ‘başarı’ olarak dikkat çekilse de, Lee Kuan Yew’a atıfla ifade edersek,
Çin’in bu alanda başat bir güç olmaya niyeti varsa, başarıyla geçmesi gereken daha
başka safhalar da var. İşte belki de, Çin’de bu safhalardan bazılarını AB ile
ekonomik ilişkilerini derinleştirmede bulacağı yönünde bir inanç mevcut.
Çin Başbakanı Xi Jinping, geçen yıl sonlarında düzenlenen Komünist Partisi
Kongresi’nin Üçüncü Plenium’unda alınan kararların ardından Çin’in ekonomisinde
yeni açılımları hayata geçirme çabasında. Bu anlamda, son otuz yılda kayda Çin
modernleşmesinin en önemli safhasını gerçekleştiren ülke şimdi farklı bir
evreye girmeye hazırlanıyor. Aslında bu evrenin siyasi ayağını Xi Jiping’in
2012 yılı Kasım ayı’nda yönetime gelmesiyle başladı. Xi Jiping yönetimi
önümüzdeki on yıla damgasını vurmakla kalmayacak, belki de gelecek yarım
yüzyılda Çin’nin yöneliminde belirleyici olacak. Tıpkı 1970’li yıllarda, Deng
Xiaoping başkanlığında olduğu gibi ABD’nin el vermesiyle piyasa ekonomisine
adım atmakla bugünlere geldiyse, bugünkü çabalar da önümüzdeki kısa ve orta
vadede yeni ekonomik ve belki de akabinde siyasi yapılaşmalara neden olacak.
Jinping, bu sürece hazırlanırken kendini tamamıyla Batı’ya teslim etmiş de
değil. Aksine, Çin’in eko-politik dönüm noktasında, geçmişi kendine dayanak
noktası kılıyor. Bu anlamda güçlü bir lider figürü çizme hedefinde kaynakları
ülkenin özellikle 20. yüzyılda yetiştirdiği iki önemli liderin yaklaşımlarını
meczedip kendi politikalarına yön verme şeklinde gerçekleşeceği düşünülebilir.
Aslında bu dönem, Çin modernleşmesinde bir başka safhaya geçiş anlamı taşırken,
Jinping önce Avrupa’daki gelişmelerden esinlenen Milliyetçi akım, ardından Mao
ile komünizm ideolojisinin nereye gitmesi gerektiği konusunda kafa yoruyor olsa
gerek. Çin’den İskandinav ülkelerindeki gibi bir ‘refah’ devleti açılımı
beklemek mümkün olmadığına göre, dev nüfusu -ki burada homojen bir nüfustan da
bahsetmek mümkün değil- birbirine eklemleyecek bir ideolojinin ne olması
gerektiğini göz ardı etmeyecektir. Çin’i sadece “tüketim ekonomisi”nin cazibesi
ile birarada tutamayacağı, bu anlamda Çin’in geçmişten getirdiği değerlere
referans yapma zorunluluğu çok daha anlamlı olacaktır. Ortada bir Maocu
tutumdan ziyade, Mao’nun liderliğindeki Komünist Devrim öncesi ile Mao
sonrasında Deng Xiaoping liderliğinde ülkenin modern dünyanın kapitalist üretim
ilişkilerine yönelmeye başladığı süreci birleştirme çabası görülüyor. Kimi
gözlemcilerin ileri sürdüğü üzere Jinping, Maovari bir tek adamlık yaklaşımına
doğru eğilim sergilerken, bunu örneğin yolsuzluk gibi, kapitalist sistemin
getirdiği kötülüklerin kökünü kazıma bağlamında bir araç olarak kullanıyor. Bu
geleneksel yapılaşmanın karşılığının kurumsal boyuta ihtiyacı olduğuna şüphe
yok. Bu kurumsallaşmayı hayata geçirmede Çin’in bugüne kadar ekonomi
yapılanmasını ‘taklit’ ettiği Batı’nın referanslarına ihtiyacı var. Bu ihtiyaç
farklı gerekçelerle de olsa Çin ve AB’yi birbirine daha da yaklaştıracaktır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder