Mehmet Özay 7 Mayıs 2013
Günümüz Malezya’sında, Müslüman Malay kitlenin
toplumsal gerçekliğini anlamada şu tarihsel arka planın dikkate alınması
gerekir. Malay Yarımadası tarihin erken dönemlerinden itibaren başlayan
doğu-batı ticaretine konu olmasıyla pek çok etnik unsurun etkileşimde
bulunduğu, şu veya bu şekilde birarada yaşadığı bir coğrafyadır. Bu
etkileşimde, adına ‘Malay’ denilen kitle, tarihin görece erken dönemlerinde
yaşam alanları olan nehir ve sahil yerleşimlerinde yerel ve bölgesel ticarette
söz sahibiydi. Bunun temel nedeni, iç bölgelerde
yerleşimin olmaması, ulaşımın sahil şeridinde iç bölgelere nehirler yoluyla
gerçekleştirilmesindendi. Malaya topraklarının bu özelliği, aynı zamanda siyasi
gelişmeleri de açıklaması bakımından dikkat çekicidir.
Malay toplumunun siyasi yapılanması, yönetici/aristokrasi ve
yönetilenler/halk arasındaki ilişkilerce belirleniyordu. Her iki kesim de kendi
içerisinde alt birimlere ayrılmakta, örneğin aristokrasi içerisinde sultan ve
ailesi ile hanedanlıktan olmayan soylular; halk katmanlarında en üst dereceyi
bölge şefleri (uleebalang) oluşturuyordu. Bölge şefleri toplumsal güçleri
doğrudan sultandan aldıkları surat
tauliah veya geleneksel kama (keris)
ile sembolleştirilirdi. Ra’ayat yani halk kesimi tarım, balıkçılık, küçük
zanaatkârlık, tekne imâlatı gibi işlerle meşgul olan meslek erbabından
ibaretti.
Yukarıda zikredilen çeşitli su yolları üzerindeki ticari faaliyet
bağlamında, Malaya toprakları, tarihin erken dönemlerinden itibaren yabancı
yerleşimlerin uğrak yeri gelmiş bir toprak parçasıydı. Üç tarafı denizlerle
çevrili bu kara parçası, Çin gibi Asya’nın en önemli medeniyeti ile coğrafi
yakınlığı, Avrupa-Ortadoğu ve Çin arasında sürdürülen ticari faaliyetlerde bir
tür aktarma organı rolü üstlendiği görülür.
Portekiz ve kısa süreli Hollanda varlığını bir
kenara koyduğumuzda, İngiliz sömürgeciliğinin başladığı 18. yüzyıl sonlarından
itibaren bölgede önemli bir nüfus hareketlenmesi başgösterdiği dikkat çeker.
Yukarıda ortaya konulan yapıyı zorlayıcı nitelikteki gelişmeler beraberinde bir
dizi yeni sorunları ve çözüm arayışlarını da süreç içerisinde gündeme
getiriyordu. Bu anlamda, Malezya’ya rengini veren önemli hususiyetlerin, önemli
bir dönüşümcü güç olarak kabul edilebilecek olan İngiliz sömürge yönetimiyle
bağlantılı olduğu görülecektir. Yönetim tarzı, ekonomik kalkınma modeli,
çoğul-etnik kimliği, eğitim ve hukuk sistemi ile dil olarak İngilizcenin
varlığı bunun toplumsal yapıdaki göstergeleridir.
Elbette ki, İngilizlerin bu nüfus oluşumlarına
doğrudan ve bilinçli bir müdahalesi söz konusuydu. Bu çerçevede, sömürge
yönetiminin öncülüğünde Malaya topraklarındaki ekonomik ve endüstriyel kalkınma
çabaları için ihtiyaç duyulan insan işgücü anavatanlarından getirilen Çinliler
ve Hintlilerle sağlandı. Sömürge döneminin başlamasıyla birlikte, bir yandan
Avrupalılar, öte yandan bu unsurların Hindistan ve özellikle Çin gibi iki
önemli hinterlanddan gönüllü/zorunlu göçü suretiyle Malay kitlesinin bu ekonomi
alanındaki etkinliğinde değişim gündeme geldi.
Malaya topraklarının kapitalist üretim tarzına eklemlenmesi
süreci, bu toprakların asli unsuru Malay toplumunun, yukarıdaki sürece paralel
olarak savunma mekanizmasının devreye girmesiyle de kendi içine kapalı,
dışarlıklılarla sınırlı ilişkiler kurmasına neden oldu. Bu içe kapanış, bir
zamanların sahil şehirlerinde konumlanan ve Malay Takımadaları’ndaki diğer
‘akraba topluluklarla’ etkileşim sağlayan insan stoğunun balıkçılık, çeltik vb.
birkaç alanla sınırlı, kendine yeter bir ekonomi yaşam tarzına evrilmesi
sonucunu doğurdu. Bu durum, tarihsel olarak yaşam sürdükleri kırsal bölgelerde
akrabalık bağına dayalı ilişkilerinde son döneme kadar büyük bir değişiklik
olduğunu söylemek güç. Yukarıda dile getirilen ve zamanla ‘kemikleşen’ ekonomik
yapılaşma nedeniyledir ki, Malay toplumunu modern dönemde, özellikle azınlıklar
karşısındaki sosyo-ekonomik geri kalmışlıklarının üstesinden gelmede ve bu
kitleye dinamizm kazandırmaya yönelik elitlerin çabası Anayasa’da yer alacak
kadar önem arz etmiştir.
Gerçekte bu süreç, 19. yüzyıl ikinci yarısında kurulmaya başlanan Malay
okulları, soylu ailelerin çocuklarının İngiliz okullarına devamı, söz konusu
okul mezunlarının sömürge yönetim birimlerinde çalışarak şehirlerdeki orta
sınıfı oluşturması, 1874 yılından itibaren din işlerinin müesseleşerek köylere
kadar yapılanması, toprak sahipliği olgusunun gelişmesiyle kırsalda görece
küçük ölçekli toprak sahipliğinin ortaya çıkmaya başlaması gibi faktörleri
saymak mümkün. Tüm bu değişimlerin Malay toplumunda tedrici bir dönüşümün
işaretlerini oluşturuyordu. Süreçte, reformcu İslamcı hareketler,
seküler-milliyetçi eğilimler büyük kitleleri peşinden sürekleyecek dinamiklere
pek de sahip olmaması, halkın geleneksel anlamda saraya bağlılığı ile
açıklanabilir. Bir başka ifadeyle, halk köklü toplumsal değişimleri kutsiyet
atfettiği sultandan beklediğini söyleyebiliriz. Ancak saray ve çevresinin dış
dünyaya pek de açık olmayan yaklaşımı, halkın potansiyel olarak beklentilerini
karışlayacak düzeyde değildi.
Bu süreçte, kırsalda yaşayan yoğun Malay nüfusu yeni kurulan kasabalara
yönelmekle birlikte, tercihen şehir çeperlerine konuşlanıyorlardı. Geleneksel
yaşam tarzını bu yeni yerleşimlerde sürdüren Malaylar kasaba ve şehirlerle
sınırlı ekonomik ilişkiler sürdürürken, şehirlerin sağladığı modern
avantajlardan istifade edemiyorlardı. Bunun toplumsal nedenleri arasında
kurulan kasaba ve şehirlerde -İngilizlerin uluslararası göçü teşvik etmelerinin
bir sonucu olarak- Çinli ve Hintli çoğunluğun etnik unsurlara dayalı
ilişkilerinin hakimiyeti önemli rol oynuyordu.
19. yüzyıldaki göç hareketlerinin bir devamı olarak Malay toplum yapısı,
20. yüzyıl başından itibaren giderek çeşitlenmeye ve farklılaşmaya başladı.
İngilizlerin Malaya topraklarındaki çeşitlenen ekonomi faaliyetlerinde ve
bunların aktif hale getirilmesinde ihtiyaç duydukları iş gücünü Çinli ve Hintli
göçmenlerle karşılama politikası, 20. yüzyıl başlarında bölgedeki yerli
Müslüman Malayların kendi vatanlarında azınlık konumuna düşmelerine yol açtı.
Malayların, özellikle dini/kültürel saiklerle göçmen unsurları ile evlilikler
gerçekleştirmemeleri, toplumda sömürgecilik döneminin başlarından itibaren
etnik ayrıma dayalı bir toplumsal yapının giderek kökleşmesine ve mevcut ana
etnik unsurların toplumsal ilişkilerinin sınırlı alanlarda gerçekleştiği bir
yapılaşmaya yön verdi.
Zamanla eğitim faaliyetlerinden istifade ile Malayların hayat görüşlerinde
belirgin değişiklikler görülmeye başlandı. Bunun somut ifadesi milliyetçilik
algısının giderek bir şekilde eğitimli Malaylar arasında başgöstermesi,
Çinlilere karşı siyasal muhalefetin gelişmesine neden oldu. Bu siyasi
bilinçlenme zamanla etkisini çeşitli etnik toplulukların ekonomi alanındaki
konumları üzerinde de göstermeye başladı. Öyle ki, II. Dünya Savaşı sonrası
dönemin en çarpıcı özelliklerinden birini yerli Müslüman Malayların ekonomik
üretim sürecine giderek hızla girmeye başlamaları oluşturur. Bu bağlamda,
Hindistan’ın, ülke vatandaşlarının göçünü kısıtlama girişimlerinin yanı sıra,
Malaya yönetimi Çin’den göçlere mani olmasının
önemli rol oynadığı bilinmektedir.
Hiç kuşku yok ki, bu sürecin en önemli kırılma noktalarından birini Savaş
sonrası bağımsızlık süreci teşkil eder. Ülkenin etnik yapısının bu dönemdeki
siyasal gelişmeler üzerinde derin izlere sahip olduğu görülür. Bu bağlamda,
Savaşı sonrasında Çinliler Komünist Parti’ye, Hintliler ise ülkelerindeki
özgürlük mücadelesine yakınlık sergiliyorlardı. Malaylar ise, her bağlamda
politik gelişmelere mesafeli duruyorlardı.
Savaşın ardından sömürgeci ülkeler ve Birleşmiş
Milletler yerli halkların bağımsızlıklarına ‘onay verdiklerinde’ Malaya’daki
nüfus dağılımı bakımından kendine has sorunları ile bir kez daha gündeme geldi.
Bu durumun farkında olan İngilizler, daha savaşın devam ettiği 1943’de Malaya
sorununu masaya yatırdılar. Sorun Malaya’da yaşayan farklı etnik, dini
topluluklardan bir ulusun nasıl yaratılacağı sorunuydu. Bu olguyla, modern
dönemde ilk defa karşılaşılıyordu. Singapur’da
çoğunluğu oluşturan Çinliler, Malaya’nın özellikle batı sahili boyunca uzanan
endüstri merkezlerinde de en büyük azınlık grubuydular. Bu nüfus çoğunluğu nedeniyle
Çinliler, bağımsızlık hazırlıkları sırasında Malaya’yı ana vatan kabul ederek,
ülkenin asli sahipleri kabul edilen Malaylarla aynı hakları talep etmeleri
siyasi sıkıntının temelini oluşturuyordu. Uzun süren müzakereler ve nihayetinde varılan anlaşma neticesinde bu
sıkıntı aşıldı.
Bunun sonucu olarak, 1957 yılında kabul edilen
Anayasa’da Müslüman Malay halkına verilen imtiyazlar ile dikkat çeker. Bu
sürecin çok önemli iki sembolik değerin din ve dil olduğu görülür. Ülkenin
resmi dininin İslam olması kararının ardında, resmi dilin de Malayca olması ve
bu anlamda 1967 yılından itibaren Malaycanın tüm eğitim ve kamu
kurumlarında zorunlu kullanımına
geçildi. Bağımsızlık sürecinde anayasa ile gündeme getirilen bu
iki temel ilke, 1969 yılında yaşanan etnik ayaklanmalar sonrasında “yeniden
inşa” sürecinde gündemin en önemli maddesi olarak yeniden ortaya atıldı ve
oluşturulan Müslüman Malay toplumunun ekonomik kalkınmasını öncelleyen Yeni
Ekonomi Politikası (NEP) çerçevesinin temeleni oluşturdu. Bu süreçte ülkenin toplumsal
kalkınmasında da önemli rol oynayan ve Yeni Ekonomik Politika (NEC) adıyla
literatüre geçen ve önemli bir sosyal mühendislik örneği olarak dikkat çeken
1970-90’lı yıllar arasını kapsayan uygulamalardır.
Bu ekonomik programın temelinde, kökleri sömürgecilik dönemine kadar uzanan
ekonomik aktörler arasındaki, özellikle de Malay çoğunluk aleyhine gelişme
gösteren uçurumun kapatılması öngörülmüştür. Bu minvalde, Anayasa’nın 153. Madde’sine göre
Malay toplumu, Çinli ve Hintli azınlıklar karşısında, iç/dış,
tarihsel/geleneksel nedenlerden ötürü geri kalmışlık çemberinden çıkabilmeleri
için “pozitif ayrımcılığa” tabi tutularak, bir dizi eko-politik haklara sahip
oldular. Bu haklar arasında eğitim imkânlarının özellikle de yüksek öğretimde,
kamuda istihdamda, dev bütçeli devlet yatırımlarının söz konusu olduğu
ihalelerde önceliklere sahip olmalarında ortaya çıkacak şekilde sosyo-ekonomik
kalkınmalarına imkân tanıyacak bir sürece dahil oldular. Müslüman Malayları öncelleyen bu eko-politik yaklaşım, Çinli ve Hintli
azınlıkların savunma psikolojisi ile -belki tıpkı 19. yüzyılda Malayların maruz
kaldığı şekilde- kendi içlerine kapanmaları kadar, siyasi ve ekonomi sahasında
kendi kurumlarını tesis etmelerine yol açması ile bağımsızlıktan itibaren kurulmaya
çalışılan Malay ulusunun somut bir gelişmesinin önündeki en büyük engeli teşkil
etti.
II. Dünya Savaşı sonrasında başlayan ve 13 yıl
süren Komünist gerilla hareketi ve 1969 seçimleri öncesindeki sivil ayaklanmaya
kadar varan etnik huzursuzluklar bir yana bırakılırsa birbiri ardı sıra gelen
Ulusal Cephe hükümetlerinin pragmatik yaklaşımları, ekonomik kalkınma önceliği
ve etnik gruplar arasında var olan büyük ekonomik ayrımları ve farklılıkları
gidermeye yönelik politikaları sayesinde, ülke görece ‘istikrarlı’ bir şekilde
bugünlere kadar ulaştı.
Malezya’nın kuruluşunda etnik çeşitlilik ve bu çeşitlilik içerisinde
Müslüman Malayların oranı önemli bir konuyu teşkil ediyordu. Örneğin Borneo
Adası’nda Saravak ve Sabah’daki yerleşik yerli nüfusun Malay olup olmadığı
tartışma konusu olmuştur. Öte yandan, bir diğer önemli gelişme Singapur
bağlamında yaşanmıştır. Tarihsel olarak Çin nüfusunun ağırlıkta olduğu
Singapur’un Malay Federasyonu içine alınması halinde, Müslüman Malayların
nüfusunun artırılması projesini sekteye uğratacağı görüşü dillendirilmiş ve
Federatif yapı içerisine alınmamıştır. Malezya’nın varlığı ve devamlılığı bu
etnik yapının özellikle de ülkenin asli sahipleri Müslüman Malaylar ile ülkede
etnik azınlığın en büyük bölümünü oluşturan Çinlilerin Malezya toplumu
içerisindeki çıkarları ve katkılarının paralellik arz etmesiyle doğru
orantılıdır. Bu iki etnik unsurun ülkenin yakın tarihi içerisindeki konumu
incelendiğinde, barış düzeninin hakimiyetinin iki etnik yapının birlik ve
ittifakı, çatışma ve ayaklanmaları ise aksine çıkar çatışmalarının ortak bir
zemine oturtulmadığı zaman dilimlerine denk geldiğini gösterir.
Ancak gelinen bu noktada, Malezya’da her şeyin
durulduğunu söylemek güç. Hükümette yer almayan gerek Malay gerekse diğer etnik
unsurlarca kurulmuş olan siyasi partiler bu görece istikrar ortamının
muhalifleri olarak gösterilmektedir. Bu nedenle önde gelen aydınlarından ve
akademisyenlerinden olan Mohd. Taib Osman, ülkede istikrarın pragmatik siyasi
kararlara bırakılamayacak kadar önemli olduğunu vurgu yaparak, kalıcı çözüm
arayışlarında bulunulmasını önermektedir.
Yukarıda zikredilen etnik çeşitliliğin Malay siyasal yapısına yansıması da
modern dönemlerin önemli tartışma konuları arasında yer almış ve almaya devam
etmektedir ve bu anlamda karmaşık bir bütünden bahsedilebilir. Bu karmaşıklık,
ülkenin daha doğrusu ülkenin üzerinde yükseldiği coğrafyanın kendine has
koşullarının bir sonucudur. Özellikle üç önemli etnik yapının yanı sıra, her
bir etnik unsurun kendi içinde farklılıklarla tanımlanıyor oluşu, Malay siyasal
yaşamındaki “sosyal derinliği” ortaya koymaktadır. Bu nedenle Malay siyasal
yaşamında tek bir siyasal olgudan bahsetmek mümkün değildir. Öyle ki bu siyasi
yapılanmada etnik unsurlar arasında iç ayrışmalarında gündemdeki yeri
azınsanamayacak boyuttadır.
Çinlilerin ekonomideki güçlü konumlanmalarıyla birlikte göç olgusunun neden
olduğu ‘köksüzlük’e karşılık, Malayların kültürel donanımlarının sağlamlığı,
siyasi bilinçlerinin gelişmesinde etkisi olduğu düşünülebilir. Günümüze kadar
devam eden süreçte Malaylar siyasi önceliklerinden hiçbir zaman vazgeçmediler.
Ancak Malaylar siyasi ayrışmadan azade değillerdi. 1940’lı yıllara damgasını
vuran Dato Onn bin Cafer, kurucu figür, ilk başbakan, Sabah/Saravak/Singapur
eşleşmesinin mimarı Tunku Abdul Rahman, 1980’lerden itibaren neredeyse Malezya
dendiğinde akla gelen ilk isim Dr. Mahathir Muhammed, İslamcı muhalefetin
geleneksel kolu PAS, ve ülkedeki tüm toplumsal ve siyasal yapılaşmaları yeniden
‘karacak’ bir Enver İbrahim figürü...
Kaynakça:
Hussin Mutalib, Islam and
Ethnicity in Malay Politics, Singapore, Oxford University Press, 1990.
J. M. Gullick, Malaysia: Nations of the Modern World,
Ernest Benn Limited, London, 1969.
J. Norman Parmer, “Malaysia 1965:
Challenging The Terms of 1957”, Asian
Survey, Vo. VI, No. 2, February 1966.
John Gullick, Malaysia: Economic Expansion and National
Unity, Ernest Benn, London, 1981.
John F. Cady, Southeast Asia: Its Historical Development,
McGraw-Hill Book Company, New York, 1964.
G.C. Allen, Western Enterprise
in Indonesia and Malaya: A Study in Economic Development, Geroge
Allen&Unwin, II. Edition, London, 1962.
Khoo Kay Kim, “Malay Society:
1874-1920s”, Journal of Southeast Asian
Studies, Vol. 5, No. 1, March 1974.
Kikue Hamayotsu, “Islam and
Nation Building in Southeast Asia: Malaysia and Indonesia in Comparative
Perspective”, (Eds.), Joseph Chinyong Liow; Nadirsyah Hosen, Islam
in Southeast Asia, Vol. III (Betwixt Local and Global: Islamic Civil
Society in Southeast Asia), Routledge, London, 2010.
Mohd. Taib Osman, “The Concept of
National Culture: The Malaysian Case”, Malaysia
in History, (Journal of the Malaysian Historical Society), Vol. 23, 1980,
Kuala Lumpur.
Mohamed Aslam Haneef, “Islam and Economic Development in Malaysia: A
Reapraisal”.
Tam Seong Chee, “Tradition,
Values and Society Among the Malays”, Nanyang
Quarterly -Review of Southeast Asian Studies, Vol. 1, No. 4, 1971.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder