Mehmet Özay 10.04.2018
Bundan on yılı
aşkın süre önce yayınlanan bir çalışmada, “Açe’li dev adam Talsha” diye bir
başlık atmıştım. Ancak ‘vefat etti’ ifadesi olmadan. Dün, “Açe’li Dev Adam”
Teuku Ali Basyah Talsya, dün akşam saatlerinde vefat etti. Bu sabah bu kıymetli
insanın vefat haberini aldığımda elbette ki üzüntüm büyüktü. Kendisini en son
2016 yılı başlarında, birkaç kıymetli dostla birlikte ziyaret etmiştim. Ayağa
kalkamayacak denli rahatsızdı. Bu nedenle konuşmamız mümkün olmamıştı…
Üzüntüm kendisiyle
zaman zaman görüştüğüm, sohbet etmek imkânı yakaladığım ve Açe’ye her gidişimde
sürekli ziyaret etmek istediğim bir kişiyi bir daha görememekle sınırlı değil. Bunun
yanı sıra, Açe’nin üç önemli dönemine tanıklık etmiş bir insanı, Açe toplumunun
anlayamamış olması ve hayattayken layık olduğu değeri pek de verememiş
olmasıdır. 20. yüzyıl başlarında dünyaya gelen Talsya, Açe topraklarını saran
Hollanda sömürgeciliği, 1942-1945 yıllarında Japonya’nın varlığı ve ardından
bağımsızlık sürecini yakinen tecrübe etmiş, bilfiil iştirak etmiş bir kişiydi.
Talsya, sömürge
süreçlerinde Açe topraklarının özgürlük ve bağımsızlığa inanan bir kişi olarak
yaşam sürdür. Bu süreçte, dinine ve vatanına bağlılığını duygu yönünün yanı sıra,
düşünce ve eylemleriyle ortaya koymasıyla dikkat çeken bir isimdi. Bu duruşunu yaşamının
her döneminde ortaya koyarken, adeta bu özellikler onun ayrılmaz bir parçası
olmuştu. Kendisini ilk ziyaret ettiğim 2005 yılı Sonbaharı’nda, Açe’deki din ve
vatan mücadelesinden bahsederken ki ışıltıları hala capcanlı gözümün önünde.
Talsya, Açe
toplumunun belki de tarih boyunca karşı karşıya kaldığı en zor dönemler
arasında sayılacak 20. yüzyıl ilk yarısı gibi meşakkatli bir dönemde tıpkı
yakın arkadaşları gibi, Açe toplumunun bağımsızlığı ve özgürlüğü duygusunu her
an yaşarken, bu duruşunu bir sorumluluk olarak addettiğinin ifadesi olarak bir
gazeteci ve yazar olarak siyasal ve toplumsal süreçlere katkıda bulundu.
Açe topraklarının
400 yılı bulan ve bölgedeki devlet yapılanmaları içerisinde bu anlamda yegâne
bir yeri bulunan bölgenin sömürgecilik sürecine konu olmasına rağmen, bu
sürecin sonlandırılması konusunda verilen mücadelenin içinde yer aldı. Açe
topraklarının 17 Ağustos 1945 yılında ilân edilen Endonezya Cumhuriyeti
sınırları içerisinde yer almasıyla birlikte, bu sürece giden mücadeleyi ve
sonrasını kaleme aldığı yazılarıyla bir anlamda dönemine ışık tuttu.
Talsya bu dönemde,
aynı zamanda Açe topraklarının tarihi, dini-kültürel ve toplumsal yapılaşmasına
bağlılığını, örneğin, “Iskandar Muda: Negarawan dan Pahlawan Besar”,
(Sinar Darussalam, 1969, No. 15,
Djuli, Banda Atjeh) gibi söz konusu bu dönemlerin ortaya çıkmasında rol alan sultanları
ve siyasi liderleri konu alan çalışmalarıyla ortaya koymuştur. Öyle ki, bu
çalışmalar, uzun Hollanda Savaşı’nın (1873-1911) Açe toplumunda yarattığı
travmayı giderecek ve bu sürecin neden olduğu tarihi ve entelektüel yıkımı
tedavi edecek bir çaba olarak değerlendirilmeyi hak etmektedir.
Talsya, sömürge
mücadelesinin ardından gelen bağımsızlık ortamında çalışmalarını Sinar Darussalam başta olmak üzere Merdeka, Pahlawan, Soeloeh gibi
döneminin önemli yayın organlarında yayınladı. Toplumsal tarih içerikli gazete
ve dergi yazılarının yanı sıra, Aceh dan Pahang, (Medan: Prakarsa Abadi
Press, 1989); Batu Karang ditengah Lautan (Perjuangan Kemerdekaan Di Aceh:
1945-1946); 10 Tahun Daerah Istimewa Aceh; Sejarah
Dokumen-Dokumen Pemberontakan di Atjeh, (Jakarta: Kesuma); Atjeh Jang Kaja Budaja, (Banda Atjeh:
Pustaka Meutia, 1972) gibi eserlere imza attı.
Talsha Bey’in
zengin ve derin hafızasının kayıtlara geçmesi en büyük dileğimdi. Ancak bu
yapılamadı… Şimdi ardında bıraktığı ve en azından şimdiye kadar ulaşabildiğim yukarıda
zikrettiğim eserlerin yeni nesle ışık tutmasını diliyorum. Bu çerçevede, başta
Açe’deki akademi dünyası olmak üzere Endonezya’daki araştırmacıların bu eserler
üzerinden Açe ve Endonezya toplumunun yakın geçmişini anlama uğraşlarında bazı
eserlere başvurmaları hiç kuşku yok ki önemli katkılar sağlayacaktır.
Talsya Bey’e Allah’tan
rahmet diliyorum.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder