Açe’de 2006 Yılı Valilik Seçimi

Mehmet Özay                                                                                                                 Aralık 2006

İki Yıl Öncesi

26 Aralık 2004 günü yaşanan 9.3 büyüklüğündeki deprem ve ardından meydana gelen tsunami sonucu Açe’de 130.000 kişi hayatını kaybederken, 500.000’ni aşkın kişide geçici barınaklarda veya başka bölgelerdeki akrabalarının yanına yerleşmek zorunda kaldı. Başta Türkiye’den olmak üzere kısa sürede bölgeye ulaşan uluslararası yardım kuruluşları yerel yönetimle işbirliği çerçevesinde Açe halkının yeniden kendi ayakları üzerinde durması yolunda önemli adımlar attılar ve bu yönde çalışmalar devam ediyor. Her anlamda yeniden inşa sürecinin yaşandığı Açe Eyaleti’nde önümüzdeki ay bölgenin geleceğini önemli ölçüde etkileyecek valilik seçimleri yapılacak.

İlk Demokratik Valilik Seçimi

Açe’de 11 Aralık 2006 tarihinde eyalet tarihinde vali ve yardımcısı ilk defa demokratik seçimlerle belirlenecek. Valilik seçimlerinin önemini artıran bir başka gelişme ise, merkezi hükümet tarafından Açe Eyaleti’nde uygulanması düşünülen özel yasanın da yürürlüğe girecek olması. Uzmanlar, bu iki siyasal gelişmeyi, 1945 yılında Endonezya Cumhuriyeti’nin kuruluşunda büyük payı olan Açe halkının modern tarihlerinde ilk defa kendi siyasal kararlarını doğrudan ortaya koymada önemli bir adım olarak değerlendiriyor. 

Açe valileri bugüne kadar, başkent Cakarta’dan atama yoluyla göreve geliyorlardı. Bu nedenle Aralık ayında yapılacak seçim, Açe halkının ilk demokratik seçim tecrübesi olması ve yöneticilerini doğrudan kendilerinin seçmesi bakımından oldukça önemli bir gelişmedir. Seçimin bir başka önemli özelliği ise, gene ilk defa olarak bağımsız adayların seçime katılıyor olması. Bağımsız adaylık süreci daha çok GAM’ın üzerinde durduğu bir konuydu. Çünkü Açe yasalarına göre, ülkede faaliyet gösteren partilerin her bölgede teşkilatlanması zorunluluğundan ve eyaletlerde yerel partilerin faaliyetlerinin ülke bütünlüğüne zarar vereceği endişesi ile yerel partilere izin verilmemesi nedeniyle GAM parti kuramamıştı. GAM’ın bağımsız bir adayla seçime katılıyor olması bu hareket adına elde edilmiş siyasal bir başarı olarak kabul ediliyor. 

Açe Eyaleti’nde seçim, başkent Banda Açe, Lhokseumawe, Langsa, Meulaboh, Sinkil, Sligi, Simpang Ulim, Sabang gibi önemli şehirlerin yanı sıra, 187 kaza ve 6315 köyü kapsıyor. Açe Bağımsız Seçim Komisyonu’nun (KIP) yaptığı açıklamaya göre, seçimde 8 aday yarışacak. Seçim sistemine göre, Açe valisi ve vali yardımcısı aynı anda seçildiğinden adaylar yardımcıları ile birlikte seçim listesinde yer alacak.[1] Vali adayları arasından ilk dikkat çekenler Açe Özgürlük Hareketi’nin (GAM) önde gelen liderlerinden Irwandi Yusuf ve Açe bölge komutanlığı yapmış olan eski bir general olan Djali Yusuf. Söz konusu iki aday seçimde bağımsız aday olarak yer alacaklar.

Diğer adaylar ve yardımcıları ise şöyle: Şu an valilik görevini geçici olarak yürüten Azwar Abubakar ve yardımcısı Nasir Djamil. Golkar Partisi adayı Malek Raden ve yardımcısı Sayed Fuad Zakaria. Diğer adaylar ve yardımcıları ise:  Humam-Hasbi; Tamlicha Ali-Harmen Nuriqman; Iskandar Hoesin-Saleh Manaf; and Ghazali Abbas-Shalahuddin Alfata.

Seçim kampanyası 24 Kasım’da başlayacak. Seçmen kartlarının hazırlanması ise devam ediyor. Açe’deki seçimi gerçekleştirecek olan Ulusal Demokrasi Enstitüsü’den (NDI) yapılan açıklamaya göre yaklaşık 2.5 milyon seçmenden %86.9’unun adının kaydedildiği belirtiliyor. Valilik seçimleriyle birlikte 19 bölgenin belediye başkanı da belirlenecek. Seçim günü herhangi bir güvenlik sorunun yaşanmaması amacıyla merkezi hükümet ve GAM gerekli tedbirlerin alınacağını duyurdu. Seçim, aynı zamanda, barış sürecini izleme komitesi AMM[2] tarafından da yakın takibe alınacak.

Seçimler Açe Eyaleti kadar, tsunami sonrasında Medan’daki[3] yakınlarının yanına yerleşmiş olan Açeliler de Medan’da oy kullanabilecek. Medan’da bulunan Açelilerin sayısının yaklaşık 500.000 civarında olduğu tahmin ediliyor. Bu rakam içerisinde Açe’deki üniversitelerde öğrenim görüpte, felâket neticesinde Medan’daki üniversitelere kaydolan 5000 civarında öğrenci de bulunuyor.[4]

Seçim Sonrası Muhtemel Gelişmeler

Açe’de seçim sonrasında yaşanacak önemli siyasal ve toplumsal gelişmeler arasında AMM’ın görev süresinin sona ermesi; Açe Özel Yasası yaşama geçirilmesi ve tsunami sonrası yeniden yapılanma faaliyetlerine devam edilmesi sayılabilir.

AMM başkanı Pieter Feith yaptığı açıklamada, Açe’deki barış sürecinin bölgede faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarının katkıları ile bugünkü gelinen noktanın daha da geliştirilerek devam ettirilmesinde önemli rol oynayacağını dile getirdi.[5] Açe Özel Yasası, Açe’nin siyasal ve ekonomik özerkliğin sağlanmasında son derece önemli bir adım olarak değerlendiriliyor. Geçen Temmuz ayında Endonezya Meclisi tarafından bu yasa şekillenmekle birlikte, GAM yöneticileri 16 madde üzerinde itirazlarını gündeme getirdiler. Bunlar arasında en dikkat çekeni ise Açe yönetiminin dış ticaret ve doğal kaynakların gelirlerini elde etmesi gibi son derece önemli maddeler üzerindeki bazı maddelerin ön görüşlere muhalif olacak şekilde kaleme alınmasıyla ilgili.[6] Bu nedenle yasa henüz nihai halini almış değil. Bu yasa taslağının en dikkat çekici yönü, Açe’nin uluslararası ilişkilerde bağımsız hareket edebilmesini ön görmesidir.

Söz konusu yasanın meclisten çıkması halinde Açe yönetimi, merkezi hükümetle yaptığı anlaşmanın ruhuna uygun bir şekilde petrol ve doğal gaz gibi doğal kaynakların yönetimini elinde bulunduracağı gibi gelirlerinden de daha fazla pay alabilecek.[7] Böylece Açe yönetimi ve dolayısıyla Açe halkı modern tarihlerinde ilk defa siyasal ve ekonomik konularda kendi kararlarını alma hakkını elde etme konusunda önemli bir kazanım elde etmiş olacaklar.[8]

Valilik seçimleri yukarıda ifade edilen görüşler dikkate alındığında, bölgedeki ekonomik değerlerin kullanılması konusunda yeni seçilecek valinin son derece önemli yetkilere sahip olacağı anlaşılıyor. Bu durum, Açe’nin geleceğini büyük ölçüde etkileyecek bir siyasal gelişmedir. Böylece, yeni yönetim kısa vadeli yeniden yapılanma çalışmalarının ötesine geçerek, Açe bölgesinin orta vadeli kalkınma plânını yürürlüğe koyabilme şansına sahip olacaktır.[9]

Buna göre, Açe Eyaleti, uluslararası arenada özellikle ticari faaliyetleri geliştirme ve yer altı ve üstü kaynaklarını kullanma noktasında bazı haklar elde edecektir. Bu bağlamda bölgenin ekonomik yatırımlarında büyük bir artış görülecek. Barış anlaşmasının yürürlüğe girmesi ile uzun yıllar geniş halk kesimlerinin maruz kaldığı insan hakları ihlallerinden doğan birtakım mağduriyetlerin giderilip giderilmeyeceği konusu da merak konusu. Bölgede önemli bir siyasal gücü bulunan Açe Özgürlük Hareketi’nin bağımsız aday olarak seçimlere katılan önde gelen liderlerinden Irwandi Yusuf’un kazanması bu konuda çalışmalar yapılabileceğinin ipuçlarını veriyor. 

Açe Ekonomisi: Yakın Gelecekteki Dev Ekonomik Yatırımlar

Açe’nin ekonomik varlıklarını ulusal, bölgesel ve küresel olmak üzere üç bağlamda ele almak gerekiyor. 1945 yılında Endonezya Cumhuriyeti’nin kurulmasına gerek düşünce gerekse de icraat bakımından büyük katkıları olan Açeliler 20. yüzyılda yaşadıkları sorunlar nedeniyle bölgesel ve küresel açılım gerçekleştiremediler. GAM ve merkezi hükümet arasında 15 Ağustos 2005 tarihinde imzalanan barış anlaşması ile barış ortamına geçildi. Bu anlaşmanın imzalanmasında tsunami’nin doğurduğu büyük maddi ve manevi yıkımın önemli bir payı vardır. Ayrıca, 2004 yılı genel seçimlerinde hükümeti oluşturan Golkar ağırlıklı yeni yönetimin ülke genelindeki reform çabalarından Açe’de payını alacaktır. Devlet Başkan Yardımcısı Yusuf Kalla’nın “Son birkaç yılda Endonezya büyük değişimler geçirdi. Ülke içerisindeki siyasal ve ekonomik istikrarın sağlanması konusunda mevcut hükümet önümüzdeki aylarda çok daha önemli gelişmelere imza atacak” yönündeki beyanatı Açe’deki olası gelişmeler konusunda da ipuçları vermektedir.[10]

Sosyal ve ekonomik kalkınma hamlesinin başlatıldığı Açe’de söz konusu seçimin ardından bu sürecin daha da ivme kazanacağını öngörmek zor değil. Bu konuda oldukça önemli bir gelişmeye dikkat çekmekte fayda var. Açe eyalet bölge yönetimi ile Dublin Port adlı bir İrlanda şirketi arasında yapılan anlaşma ile[11] Açe sınırları içerisinde bulunan Weh Adası’ndaki Sabang[12] Serbest Bölge limanı genişletme projesi kısa sürede hayata geçirilecek. Sabang Serbest Bölge limanını genişletme projesi bağlamında yüz milyonlarca Dolarlık yatırım gerçekleştirilmesiyle, Singapur Limanı’nın sahip olduğu ekonomik üstünlüğe rakip olacak ve dünya deniz ticaretinin en yoğun su yollarından biri olan Malaka Boğazı’nın Hint Okyanusu girişinde stratejik bir konuma sahip olan Sabang limanı Asya kıtasının en büyük ve en rekabetçi konteynır limanlarından biri olacak. Bu liman ayrıca, aşağıda bahsedilen doğal kaynakların dünya pazarlarına aktarılmasında da önemli bir rol oynayacak. Limanın tamamlanmasıyla Açe, Avrupa’dan ve Ortadoğu’dan Çin, Japonya ve Güney Kore gibi Uzakdoğu ülkelerine kargo taşıyan gemilerin uğrak yeri olacak.

Endonezya devleti sınırları içerisinde başta petrol ve doğal az olmak üzere son derece önemli yer altı kaynaklarına sahip olması Açe’nin önemini bir kat daha artırıyor. Aslında Açe bölgesi bütün tarihi boyunca ekonomik olarak daima ön planda olmuş ve bu önemini bugüne kadar sürdürmüştür. Ancak bu konuda tarihte özellikle başta Portekiz ve Hollandalılar olmak üzere Batılı sömürgecilerin bölgedeki etkinlikleri gerekse modern dönemde Endonezya merkezi hükümeti ile yaşananlar Açelilerin rahat bir nefes almasının önündeki engelleri oluşturmuştur.

Açe ekonomisi hakkında bir fikir sahibi olmak amacıyla bölgenin ekonomik üretkenliğe göz atmakta fayda var. Açe, başta Lhokseumawe bölgesindeki zengin petrol, doğal gaz gibi değerli madenler olmak üzere, tarım alanında ve doğal zenginlikleriyle de dikkat çeken bir bölgedir. Yüzyıllardır önemli bir baharat üreticisi olan bölgede ayrıca çeltik, Hindistan cevizi, kakao, biber, kahve, kauçuk, soya, mısır, tatlı patates, yer fıstığı ve palmiye yağı üretimi yapılmaktadır. Buna ilâve olarak, zengin orman kaynakları ve üç yanı denizlerle çevrili olmasıyla da balıkçılık sektörünün hayatiyetinden bahsetmek mümkün. Ayrıca kilometrelerce uzunluktaki kumsalları, iç bölgelerdeki dağlık alanları, nehirleri ve gölleri ile Açe eyaleti turistlere çok çeşitli alternatifler sunabilecek imkânlara sahiptir.

Not: Bu metni kaleme aldığım sırada, yüzyıllarca Açe’nin önemli ilim merkezlerinden biri olan Selimium’daki Dayah Tanoh Abee’nin şeyhi Muhammed Dahlan El Firus El Bağdadi’nin vefat haberini aldım. Kendisine Allah’tan rahmet diliyorum.

---

[1]Afrida, Nani, “Eight hopefuls declared eligible for Aceh gubernatorial race”, The Jakarta Post, Banda Aceh, 7 Kasım 2006.

[2]Avrupa Birliği’den ve ASEAN üyesinden yaklaşık 350 kişilik gözlem heyetini oluşturduğu Açe Barış Sürecini

  İzleme Komitesi.

[3]Sumatra Adası’nda bulunan Medan şehri, Endonezya Cumhuriyeti’nin üçüncü büyük kenti.

[4]Gunawan, Apriadi, “Aceh campaigns start early...in Medan?”, The Jakarta Post, 16 Kasım 2006.

[5]Feith, Peter, “AMM Stresses the Importance of Dialogue”, 7 Kasım 2006. Bkz. http://www.e-aceh-nias.org/news.

[6]Abubakar, Nasruddin, Presidium Council of SIRA. Bkz. www.sirareferendum.org.

[7]Witular, Rendi Akhmad; Afrida, Nani, “Praise for Aceh peace, faults and all”, The Jakarta Post, 14 Ağustos 2006.

[8]Gellin, Peter, “Jakarta considers price of peace”, International Herald Tribune, 30 Ocak 2006.

[9]Fengler, a.g.m.

[10]Tumengkol, E., Avian, “Kalla tells U.S. businesses to take a chance on RI”, The Jakarta Post, 26 Eylül 2006.

[11]Khalik, Abdul, “Dublin Port to turn Sabang into one of Asia's largest ports”, The Jakarta Post, Jakarta, 7 Ekim 2006.

[12]Sumatra Adası’nın kuzey ucunda, dünyanın en önemli deniz ticaret yollarından biri olan Malaka Boğazı’nın girişini de kontrol eden ve dünyada en önemli dalış merkezlerinden birine de ev sahipliği yapan liman şehri Sabang, Açe Eyaleti’nin başkenti Banda Açe’ye 28 deniz mili mesafededir. Sabang’a feribotla iki buçuk saatte, uçakla 10 dakikada ulaşılıyor. Sabang limanı 2000 yılında hükümet tarafından serbest ticaret limanı olarak tanındı. Bu uygulama bağlamında Sabang limanında yükleme indirme faaliyetlerinde bulunan kargo şirketleri gümrük ödemek zorunda değil.