16. ve 20. YÜZYILLAR ARASINDA BÖLGEDEKİ AVRUPALI SÖMÜRGECİLER

16. yüzyıl başlarından itibaren Avrupalıların dünya denizlerine açılma projeleri başarıya ulaşmasıyla dünya çapında siyasi, ekonomik ilişkilerde büyük değişimler meydana gelmeye başladı. 16. yüzyılda bölgeye gelen ilk Avrupalı millet, Hindistan’da Goa, Malezya’da Malaka, Endonezya’da Ambon ve Timor, Çin’de Macau gibi şehirlerde ticari koloniler kuran Portekizliler oldu. Bu bağlamda, Portekizli Albuquerque’nun 1511 yılında Malaka şehrini ele geçirmesi Avrupalı güçlerin Güneydoğu Asya’daki varlığının başlangıç yılı kabul edilir.[1]

16. yüzyılda nüveleri görülen sömürgecilik girişimleri, 17. yüzyılda Güneydoğu Asya’nın da bulunduğu dünyanın çeşitli bölgelerinde hakimiyet sürecine girdi.[2] Portekizlilerin ardından Hollanda ve İngiltere’nin bölgedeki varlığı bölge ticaretine hakim olmaktı. Bu süreçte, 16. ve 17. yüzyıl ilk yarısında, Açe Darüsselam Sultanlığı’nın sahip olduğu önemli siyasal güçten dolayı, çeşitli Avrupa krallıkları Açe ile ilişkiler kurdu.

Katolik Portekizlilerin dünya genelinde olduğu gibi, Güneydoğu Asya’nın bu bölgesinde de 17. yüzyılla birlikte nüfuzu azalmaya başlarken, yerini Protestan Hollanda ve İngiltere aldı. 21 Haziran 1599 tarihinde, Cornelis de Houtman ve kardeşi Frederick yönetiminde bir Hollanda ticaret gemisi Banda Açe limanına girdi. Portekizlilerin provakosyonu sonucunda gemiye yapılan saldırı üzerine, Cornelis hayatını kaybetmiş, kardeşi de esir düştü. 1602 yılında, Hollanda Prensi Maurits’in elçisi olarak Gerard de Rooy Açe’yi ziyaret etti ve iki devlet arasında dostane ilişkiler kurulması amacıyla Açe Sultanı ile görüştü. Bu talep Açe Sultanlığı tarafından uygun görülerek kabul edildi. 1602 yılı Haziran ayı başlarında ise, bu sefer İngiliz Kraliçesi I. Elizabeth tarafından gönderilen İngiliz elçiler Açe’ye vardı ve İngiltere ile Açe Sultanlığı arasında işbirliği anlaşması imzalandı.[3] 17. yüzyılın hemen başlarında İngiltere Doğu Hint Şirketi ile Hollanda Doğu Hint Şirketi kuruldu.[4]

Hollandalılar başlangıçta yerel krallıklarla ticari ilişkiler kurdular; ancak temel amaçları Avrupa baharat ticaretini tekellerine almak olduğundan, zamanla söz konusu krallıkları ortadan kaldırma politikasına başvurdular. Bunun bir göstergesi olarak 1619’da bugünkü başkent Cakarta’nın bulunduğu Jayakarta’yı ele geçirdiler, şehri yerle bir ederek Batavia adıyla sömürge başkentlerini kurdular.

---

[1]Luc Nagtegaal, Riding The Dutch Tiger -The Ducth East Indies Company and The Northeast Coast of Java 1680-1743-, Çev.: Beverley Jackson, KITLV Press, Leiden, 1996, s. 10; D. G. E. Hall, A History of South-East Asia, Third Edition, The Macmillan Press Ltd., London, 1976, s. 725.

 [3]M. C. Ricklefs, Sejarah Indonesia Modern 1200-2004, Serambi, 2004, s. 75. 

[4]Chester A. Bain, The Far East, Littlefield Adams&Co, Paterson, New Jersey, Third Edition, 1962, s. 33; Louis Fischer, The Story of Indonesia, s. 5.