ENDONEZYA HÜKÜMETİ İLE AÇE ÖZGÜRLÜK HAREKETİ (GAM) ARASINDA İMZALANAN BARIŞ ANTLAŞMASI METNİ

 Açe Özgürlük Hareketi (GAM) ve Endonezya merkezi hükümeti arasında 15 AĞUSTOS 2005 tarihinde Finlandiya'nın başkenti Helsinki'de imzalanan anlaşmanın Türkçe çevirisi. Söz konusu bu çeviri "Açe: Barış Kapısı" başlıklı eserimizde Ek'ler bölümünde yer almıştır. İmzalandığı tarihten itibaren Açe'nin yakın ve orta vadede geleceğini yakından ilgilendiren bu anlaşma metni uluslararası tanınırlılığa sahip olmasıyla da dikkat çekmektedir. Bu anlaşma metni, Açe'nin bir kez daha dünya sahnesinde yer almakta kararlılığının göstergesi olarak da değerlendirilebilir. 

Endonezya Hükümeti ve Açe Özgürlük Hareketi (GAM), Açe’de süregelen çatışmaların barışçıl, kapsamlı ve sürdürülebilir bir şekilde sona erdirilmesi konusunda taahhütlerini beyan ederler. Taraflar, Açe halkının idaresinin devletin birliği ve Endonezya Cumhuriyeti anayasası çerçevesinde adil ve demokratik süreçler bağlamında ortaya konması konusunda gereken bütün koşulların oluşturulmasını taahhüt ederler.

Taraflar 26 Aralık 2004 tarihinde yaşanan tsunami felaketinin Açe’de yol açmış olduğu yıkımın telafisinin, ancak taraflar arasında varılacak barış anlaşması ile gerçekleştirilebileceğine kesin bir şekilde inanmaktadırlar.

Taraflar, karşılıklı olarak güven tesis etmeyi taahhüt ederler. Varılan anlaşma, dönüşüm sürecinde uyulacak şartları ve ilkeleri ayrıntılı bir şekilde ortaya koymaktadır.

Anlaşmaya konu olan maddeler:

1. AÇE’NİN YÖNETİMİ

1.1. Açe Yönetimi, yasalara dayanacaktır.

1.1.1. Açe Yönetimi’nin bağlı olacağı yeni yasa, 31 Mart 2006 tarihine kadar, mümkün olduğunca süratli bir şekilde yürürlüğe konulacaktır.

1.1.2. Açe Yönetimi’nin tabi olacağı yeni yasa şu ilkelere bağlı olacaktır:

a) Açe yönetimi, Endonezya Hükümeti’nin icra sahasına giren dış ilişkiler, savunma, ulusal güvenlik, ekonomi ve mali konular, adalet ve din özgürlüğü gibi konular hariç olmak üzere sivil ve yargı makamlarıyla işbirliği içerisinde kamuyu ilgilendiren bütün sahalarda yetki sahibi olacaktır.

b) Endonezya Hükümeti’nin Açe’yi ilgilendiren konularda gerçekleştireceği uluslararası anlaşmalar, Açe meclisinin işbirliği ve onayıyla gerçekleştirilecektir.

c) Endonezya Cumhuriyeti meclisince Açe’yi ilgilendiren konularda alınacak kararlar, Açe meclisinin işbirliği ve onayıyla gerçekleştirilecektir.

d) Endonezya Hükümeti’nce Açe’yi ilgilendiren konularda alınacak yönetsel kararlar, Açe yöneticilerinin işbirliği ve onayıyla gerçekleştirilecektir.

1.1.3. Açe ismi ve seçimle başa gelen yöneticilerin unvanları, seçimlerden sonra oluşacak Açe meclisince kararlaştırılacaktır.

1.1.4. Açe Eyaleti sınırları 1 Temmuz 1956 yılında belirlendiği şekliyle kabul edilecektir.

1.1.5. Açe eyaleti bayrak, işaret ve milli marşının da içinde bulunduğu bölgesel sembolleri kullanma hakkına sahip olacaktır.

1.1.6. Açe Kanunu (Kanun Aceh) Açe halkının tarihi gelenekleri ve Açe’nin ihtiyaç duyduğu çağdaş yasal gereksinimler gözetilerek yeniden oluşturulacaktır.

1.1.7. Açe Valiliği (Wali Nanggroe) kurumu yeniden oluşturulacaktır.

1.2. Siyasal Katılım

1.2.1. Anlaşmanın imzalanmasından sonra mümkün olduğunca kısa sürede Endonezya Hükümeti, ulusal kriterler çerçevesinde, Açe’de siyasal partilerin faaliyete geçmesine olanak tanıyacaktır. Açe halkının yerel siyasal partiler konusundaki isteklerini anlayışla karşılayan Endonezya Hükümeti parlamento ile işbirliği halinde, anlaşmanın imzalanmasından sonra bir yıl veya en geç 18 ay içerisinde Açe’de yerel siyasal partilerin oluşumuna olanak tanıyacak siyasal ve anayasal koşulları sağlayacaktır.

1.2.2. Anlaşmanın imzalanmasının ardından, Açe halkı 2006 Nisan ayı ve gelecekte gerçekleştirilecek seçimlere katılmak amacıyla aday gösterme hakkına sahip olacaklardır.

1.2.3. Açe valisini ve diğer yetkilileri seçmek amacıyla yeni Açe Yönetimi Yasası çerçevesinde serbest ve adil yerel seçimler gerçekleştirilecektir. 2009 yılında yürürlüğe girmesi planlanan Açe anayasası da bu çerçevede gerçekleştirilecektir.

1.2.4. 2009 yılına değin, Açe anayasası, Açe valiliğinin onayı olmaksızın herhangi bir yasayı uygulama hakkına sahip olmayacaktır.

1.2.5. Açe halkına, 2006 Nisan ayı öncesinde yeni kimlik kartları dağıtılacaktır.

1.2.6. Açe halkının yerel ve ulusal seçimlere tam anlamıyla katılımları, Endonezya Cumhuriyeti Anayasası çerçevesinde garanti altına alınacaktır.

1.2.7. Açe’deki seçimlere yabancı gözlemciler davet edilecektir. Yerel seçimler dış teknik yardımlarla gerçekleştirilebilecektir.

1.2.8. Seçim kampanyalarında kullanılacak fonların oluşumunda şeffaflık ilkesi gözetilecektir.

1.3. Ekonomi

1.3.1. Açe, yabancı ülkelerden borç alma hakkına sahiptir. Açe, Endonezya Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın belirlediği şartlar dışında faiz oranları tespit etme hakkına sahiptir.

1.3.2. Açe, eyaletteki resmi faaliyetleri için vergi koyma hakkına sahiptir. Açe, ulusal ve uluslararası arenada ticaret ve Açe’de doğrudan yabancı yatırım ve turizm faaliyetleri yapma hakkına sahiptir.

1.3.3. Açe, bölgeyi çevreleyen sulardaki canlı doğal kaynaklar üzerinde kullanım hakkına sahiptir.

1.3.4. Açe, eyaletteki mevcut ve gelecekte çıkartılacak olan hidrokarbon kaynaklarının ve diğer doğal kaynakların gelirlerinin %70’ini elde edecektir.

1.3.5. Açe, eyaletteki bütün limanlar ve havalimanlarının geliştirilmesi ve idaresini yürütecektir.

1.3.6. Açe, herhangi bir vergi, gümrük ve diğer kısıtlamalara maruz bırakılmaksızın Endonezya Cumhuriyeti’nin diğer eyaletleri ile serbest ticaret yapabilecektir.

1.3.7. Açe, yabancı ülkelerle doğrudan ve herhangi bir engellemeye maruz bırakılmaksızın deniz ve hava yolu ile ulaşım sağlayabilecektir.

1.3.8. Endonezya Hükümeti, merkezi hükümet ile Açe arasında vergilerin toplanması ve paylaştırılması konusunda şeffaf bir yönetim sergileyecek; bu bağlamda dış gözlemcilerin incelemelerine ve sonuçları Açe yönetimine bildirmesine olanak tanıyacaktır.

1.3.9. GAM, tsunami sonrasında Açe ve Nias Adası’nın yeniden yapılandırılmasından sorumlu kurum olan BRR icraatlarının gerçekleştirilmesinde oluşturulan her düzeydeki komisyona katılım konusunda aday gösterebilecektir.

1.4. Anayasa

1.4.1. Yasama, yargı ve yürütme arasında güçler ayrılığı prensibi uygulanacaktır.

1.4.2. Açe anayasası BM Uluslararası Sivil ve Siyasal Haklar ile Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Anlaşmalarına uyacak şekilde evrensel insan hakları ilkeleri gözetilerek oluşturulacaktır.

1.4.3. Endonezya Cumhuriyeti yargı sistemi bağlamında, yargıtay’ın da içinde bulunduğu bağımsız yargı sistemi tesis edilecektir.

1.4.4. Emniyet müdürü ve savcının eğitimi ve göreve atanması ulusal standartlara uygun olarak Açe yönetiminin başında bulunan makamın onayıyla gerçekleştirilecektir.

1.4.5. Açe’de askeri personelce işlenen sivil suçlar Açe’deki sivil mahkemelerde karara bağlanacaktır.

2. İNSAN HAKLARI

2.1. Endonezya Hükümeti, BM sivil ve siyasal haklar ile ekonomik, sosyal ve kültürel haklar konusunda uluslararası anlaşmalara sadık kalacaktır.

2.2. Açe’de insan hakları mahkemesi kurulacaktır.

2.3. Anlaşmazlıkları çözüme kavuşturmada uyulacak kriterlerin saptanmasında Endonezya Adalet Komisyonu’nun yardımıyla Açe’de bir adalet komisyonu kurulacaktır.

3. GENEL AF VE TOPLUMA KAZANDIRMA

3.1. Genel Af

3.1.1. Endonezya Hükümeti, anayasal prosedürlere uygun olarak, anlaşmanın imzalanmasından en geç 15 gün içerisinde, GAM üyelerini kapsayacak şekilde genel af ilan edecektir.

3.1.2. Çatışma nedeniyle yakalanmış bulunan siyasal suçlular ve hükümlüler anlaşmadan sonra en geç 15 gün içerisinde şartsız olarak serbest bırakılacaklardır.

3.1.3. Gözlem heyetinin başkanı, anlaşmazlık durumlarında gözlem heyeti yasal danışmanlarının yardımıyla karar mercii olacaktır.

3.1.4. Anlaşmanın imzalanmasının ardından, GAM tarafından silah ve mühimmatların kullanımı anlaşmanın ihlali anlamına gelecektir ve bu fiili işleyenler aftan yararlanamayacaklardır.

3.2. Topluma Kazandırma

3.2.1. Hüküm giymiş veya cezai müeyyidesini doldurmuş olan Endonezya Cumhuriyeti vatandaşı olan herkes, Açe’deki ve ulusal düzeydeki her türlü siyasal süreçte serbestçe yer alma hakkının da içinde yer aldığı her türlü siyasal, ekonomik ve sosyal haklardan istifade etme hakkına sahip olacaktır.

3.2.2. Çatışma sürecinde Endonezya Cumhuriyeti vatandaşlığından çıkartılmış olanlar yeniden vatandaşlık hakkı elde edeceklerdir.

3.2.3. Endonezya Hükümeti ve Açe yetkilileri, GAM’da yer almış olanların topluma yeniden entegrasyonlarına yardımcı olmak amacıyla işbirliği yapacaklardır. Bu bağlamda alınacak tedbirler arasında, siyasal suçlu hükmünden çıkartılmış olan GAM savaşçılarına yönelik ekonomik yardımlar da bulunmaktadır. Açe yetkilileri yönetimi altında Topluma Entegrasyon Fonu oluşturulacaktır.

3.2.4. Yaşanan çatışma sürecinde çeşitli sebeplerle malları zarar gören özel mülk sahiplerine, Açe yetkilileri tarafından gerekli ödemeler yapılacaktır.

3.2.5. Endonezya Hükümeti, GAM savaşçılarının topluma entegrasyonu ve siyasal suçlularla çatışmalardan zarar gören sivil vatandaşların kayıplarını sağlamak amacıyla Açe yönetimine yeterli toprak ve fon sağlayacaktır. Açe yetkilileri sağlanacak toprak ve fonları şu yollarla kullanabileceklerdir:

a) Bütün eski GAM savaşçılarına yeterli tarım arazisi sağlanması, iş imkanına kavuşturulmaları veya işsizlikleri durumunda Açe yetkililerince yeterli sosyal güvenlik haklarından istifade etmeleri;

b) Affa uğrayan bütün siyasal suçlulara yeterli tarım arazisi sağlanması, iş imkanına kavuşturulmaları veya işsizlikleri durumunda Açe yetkililerince yeterli sosyal güvenlik haklarından istifade etmeleri;

c) Yaşanan çatışmalar nedeniyle çeşitli kayıplara maruz kalan sivil halka yeterli tarım arazisi tahsis edilmesi, iş imkanına kavuşturulması veya işsizlikleri durumunda Açe yetkililerince yeterli sosyal güvenlik haklarından istifade etmeleri sağlanacaktır.

3.2.6. Açe yetkilileri ve Endonezya Hükümeti, karara bağlanamamış talepleri çözüme kavuşturmak amacıyla ortak bir komisyon oluşturacaklardır.

3.2.7. GAM savaşçıları, herhangi bir ayrımcılığa maruz kalmaksızın Açe’deki polis ve ordu birliklerinde görev alma hakkına sahip olacaklardır.

4. GÜVENLİK KONULARI

4.1. İki taraf arasındaki bütün şiddet olayları anlaşmanın imzalanmasından itibaren sona erdirilecektir.

4.2. GAM, sahip olduğu 3000 kişiden oluşan silahlı birliklerin faaliyetlerine son verecektir. GAM üyeleri, anlaşmanın imzalanmasının ardından üniforma giymeyecek veya herhangi bir askeri işaret ve sembol kullanmayacaklardır.

4.3. GAM, sahip olduğu bütün askeri teçhizatı İzleme Komitesi’nin yardımıyla elinden çıkaracaktır. GAM 840 silahı devredecektir.

4.4. GAM’ın silahsızlandırılması 15 Eylül 2005 tarihinde başlayacak ve dört safhada tamamlanmak üzere 31 Aralık 2005 tarihinde sona erecektir.

4.5. Endonezya Hükümeti, Açe dışından getirilmiş olan bütün askeri varlığını geri çekecektir.

4.6. Söz konusu asker çekme işlemi 15 Eylül 2005 tarihinde başlayacak ve GAM’ın dört safhalı silah bırakma işlemine koşut olarak 31 Aralık 2005 tarihine kadar sona erdirilecektir.

4.7. Endonezya Hükümeti’nin asker çekme işleminin ardından, Açe’deki asker varlığı 14.700, polis gücü ise 9100 olacaktır.

4.8. İki taraf arasındaki anlaşmanın imzalanmasının ardından herhangi bir askeri harekat gerçekleştirilmeyecektir. Bir bölük askeri aşan askeri harekatlar için, İzleme Komitesi Başkanı’nın onayı gerekecektir. 

4.9. Endonezya Hükümeti, her türlü yasa dışı grupların silahlarına ve diğer askeri teçhizatına el koyacaktır.

4.10. Polis gücü, Açe’deki yasa ve düzenin koruyucusu olacaktır.

4.11. Askeri birlikler, herhangi bir dış güç saldırısı karşısında Açe’yi savunma işlevi görecektir. Normal barış sürecinde, Açe’de sadece organik (basit) askeri birlikler görev alacaktır.

4.12. Açe organik polis gücü üyeleri insan haklarını gözetecek şekilde Açe’de ve Açe dışında özel eğitim alacaktır.

5. AÇE GÖZLEM EKİBİ’NİN OLUŞTURULMASI

5.1. Avrupa Birliği ve ASEAN (Asya Ülkeleri Birliği)’nın katkıları ile iki taraf arasında varılan anlaşmaya uyulup uyulmadığını gözlemlemek amacıyla Açe İzleme Komitesi (AMM) oluşturulacaktır. 

5.2. Açe İzleme Komitesi (AMM) görev ve sorumlulukları şu çerçevede olacaktır:

a) GAM’ın silahsızlandırılması sürecini gözlemlemek,

b) Açe’de asli emniyet ve askeri güçler dışında getirilmiş olan birliklerin geri çekilmesi sürecini gözlemlemek,

c) Aktif GAM üyelerinin topluma entegrasyonlarının sağlanması sürecini gözlemlemek,

d) İnsan hakları ile ilgili hususlarda gözlemcilik yapmak ve bu sahada gerekli desteği sağlamak,

e) Anayasal değişim sürecine katılmak,

f) Af konusundaki anlaşmazlıkları sona erdirmede yer almak,

g) Varılan anlaşma ile ilgili doğacak şikayetleri ve şiddet iddialarını araştırmak,

h) Her iki tarafla iyi ilişkiler geliştirmek.

5.3. Endonezya Hükümeti ve AB arasındaki, İzleme Anlaşması Statüsü (SOMA), anlaşmanın hemen ardından imzalanacak. SOMA, Açe İzleme Komitesi’nin ve üyelerinin statüsünü, imtiyazlarını ve dokunulmazlıklarını tanımlayacak. Endonezya Hükümeti tarafından davet edilen ASEAN ülke gözlemcileri SOMA ile olan işbirliklerini yazılı olarak beyan edeceklerdir.

5.4. Endonezya Hükümeti, AMM’nin emirlerinin yerine getirilmesi konusunda elinden gelen bütün desteği sağlayacaktır. Bu amaçla, Endonezya Hükümeti AB’ye ve gözlemci gönderen ASEAN ülkelerine AMM’yi desteklediğine dair bir yazılı belge sunacaktır.

5.5. GAM, AMM’nin işlevini yerine getirmesi noktasında bütün desteğini sağlayacaktır. Bu amaçla, GAM, AB ile gözlemci gönderen ASEAN ülkelerine AMM’yi desteklediğine dair bir yazılı belge sunacaktır.

5.6. Her iki taraf AMM’nin emniyetinin sağlanması ve güven içerisinde çalışabilmesi amacıyla her türlü desteği verecek ve işbirliği yapacaklardır.

5.7. Gözlemciler Açe’de sınırsız hareket özgürlüğüne sahip olacaklardır. AMM, sadece anlaşmada geçen maddeler çerçevesinde sorumluluk üstlenecektir. Taraflar AMM’nin eylemleri konusunda herhangi bir veto hakkına veya kontrol etme yetkisine sahip olmayacaklardır.

5.8. Endonezya Hükümeti, AMM’nin güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. Söz konusu ekip silah taşımayacaktır. İzleme Komitesi’nden sorumlu olan kişi, istisnai durumlarda, Endonezya Hükümeti’nce sağlanan güvenlik birimlerinin eşlik etmemesini talep edebilecektir. Bu durumda, Endonezya Hükümeti bilgilendirilecek ve söz konusu ekibin başına gelebilecek olası bir olumsuz durumdan sorumlu tutulmayacaktır.

5.9. Endonezya Hükümeti silah toplanması için merkezler tespit edecek ve GAM’la işbirliği içerisinde silahların toplanması için ekipler oluşturacaktır.

5.10. Toplanan silahlar kısa süre içerisinde imha edilecektir. Bu süreç kayıtlara geçirilerek kamuoyuna duyurulacaktır.

5.11. AMM, gelişmelerden her iki tarafı -AB ve ASEAN tarafından atanmış kişi veya kurum kadar, talep halinde üçüncü tarafları- haberdar etmekle yükümlü olan İzleme Komitesi’nden sorumlu makamı bilgilendirecektir.

5.12. Anlaşmanın imzalanmasıyla birlikte her iki taraf, anlaşmanın uygulamaya geçirilmesi konusunda AMM başkanı ile işbirliği yapacak birer müzakereci atayacaktır.

5.13. Taraflar, askeri ve inşa konularının da içinde yer aldığı hususlarda bilgilendirme sorumluluğu taşıyacaklardır.

5.14. Endonezya Hükümeti, AMM üyelerinin acil tıbbi ihtiyaçları için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.

5.15. Şeffaflık ilkesinin hayata geçirilmesi amacıyla Endonezya Hükümeti, Açe’deki ulusal ve uluslararası medya kuruluşları temsilcilerinin süreci yakından izlemeleri olanağını sağlayacaktır.

6. ANLAŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ

6.1. Anlaşmanın imzalanmasının akabinde oluşacak her türlü anlaşmazlık durumunda aşağıdaki ilkeler doğrultusunda çözüme ulaşılmaya çalışılacaktır:

a) Anlaşma maddelerinin uygulanmasıyla ilgili doğacak anlaşmazlıklar AMM’den sorumlu kişinin anlaşmaya taraf olanlarla yapacağı görüşmeler muvacehesinde çözüme kavuşturulacaktır. AMM’nin başkanı, her iki tarafı bağlayıcı kılacak kararlar verebilir.

b) AMM başkanı, anlaşmazlığın yukarıda sunulan yöntemle çözülemeyeceğine kanaat getirdiği taktirde, söz konusu anlaşmazlık her iki tarafın önde gelen temsilcileri ile konuyu müzakere edecektir. Bunun akabinde, AMM başkanı, her iki tarafı bağlayıcı kılacak kararlar verebilir.

c) Doğabilecek anlaşmazlıkların yukarıda ifade edilen iki yöntemle de çözülememesi halinde AMM başkanı AB Siyasal ve Güvenlik Komitesi’ni bilgilendirmek suretiyle, konuyu doğrudan Endonezya Cumhuriyeti Siyaset, Anayasa ve Güvenlik İşlerinden Sorumlu Bakanına, GAM siyasal liderine ve Krizle Mücadele İnisiyatifi Yönetim Kurulu Başkanına iletecektir. Tarafların konu hakkında bilgilendirilmesinin akabinde, Krizle Mücadele İnisiyatifi Yönetim Kurulu Başkanı tarafları bağlayıcı kılacak bir karar verebilecektir.

Endonezya Hükümeti ve GAM, anlaşmanın ruhuna aykırı herhangi bir harekette bulunmayacaktır.

Endonezya Cumhuriyeti Hükümeti Adına:

Hamid Awaludin, Adalet ve İnsan Hakları Bakanı

Özgür Açe Hareketi Adına: Malik Mahmud

Şahitler: Martti Ahtisaari, Finlandiya Eski Devlet Başkanı, Krizle Mücadele İnisiyatifi Yönetim Kurulu Başkanı.