Açe sultanlığı’nda sosyo-politik
güçleri üç grubun elinde toplanıyordu: Sultan, soylular (uleebalang) ve
alimler.[1]
Hiyerarşik bir yönetim yapısına sahip olan Açe İslam Sultanlığı’nda, devletin
başında raja denilen sultan
bulunurdu. Sultan, ülkedeki yoğun ticari ortamı kontrol altında tutar ve
güvenliği sağlardı. Sultan, toplumdaki toprak sahiplerinin ve tüccarların
desteği ile yönetimini devam ettirirdi. Toplumda hakim olan bağlayıcı hukuk ise
meşruiyetini İslam’dan alırdı.
Ülkedeki yönetim, bugünküne benzer
şekilde eyalet sistemine dayanıyordu. Eyaletin başında uleebalang adı verilen hem sivil hem askeri yönetici konumunda olan
soylular bulunuyordu. Bu sistem, babadan oğula geçiyor ve her dönemin sultanı
tarafından ‘sarakat’ adı verilen
belge ile yönetimleri resmi hüviyet kazanıyordu.[2]
Başkent Banda Açe’nin merkezinde saray ve etrafında da yönetim birimlerinin
bulunduğu Dalam veya Kuta Raja oluşturuyordu. Şehrin doğu,
batı ve güneyde sagi veya sagoe denilen, sultana bağlı ancak iç
işlerinde bağımsız üç ayrı yönetim söz konusuydu. Her sagi, belli sayıda
mukim’in birleşmesinden biraraya gelmiş federasyonlardı. Her bir sagoe’nun adı
içerdiği mukim sayısına göre belirleniyordu: Sagoe 22, Sagoe 25 ve Sagoe 26.[3]
Söz konusu üç sagoe’nun her birinin başında ayrı yöneticilerbulunmaklabirlikte,
üçünün de bağlı olduğu ve Panglima Sagoe
adı verilen bir uleebalang bulunuyordu. [4]
Toplumdaki dini işlerden ve İslam
hukukunun uygulanmasından sorumlu kişiler teungku
denilen din adamlarıydı. Aynı tabir bugün dahi alimler için kullanılmaktadır.
Ayrıca, İslam Hukuku ile beraber adat
adı verilen sözlü hukuk da uygulanıyordu. Pek çok Malay dilinde kullanılan bu
kelime, ‘gelenek’ anlamına gelir.[5]
Açe toplumunda akraba ve kavim
ilişkilerinin kurumsal bir yapısı vardı. Ancak bir yerleşim yerinde farklı
akraba ve kavim birlikteliklerine de rastlanırdı. Köylerde idari yapıyı köy
reisi sağlarken, dini işleri köyün imamı yürütüyordu. Yani toplumda biri akrabalık
ve gelenek, diğeri de din yani İslam olmak üzere iki temel otorite kaynağı
vardı. Köylerde din adamlarının yönetimindeki İslami okullar çocuklara erken
yaşlardan itibaren eğitim veriyorlardı.
Açe’nin İslami kimliğine dair üç önemli
olgu dikkat çekmektedir:
a) Açe 1524 ila 1873 yılları arasında,
bağımsız ve varlıklı bir İslam sultanlığı olarak Avrupa ile diplomatik
ilişkiler kurdu;
b) Açe sultanlığı, Hollanda
sömürgeciliği döneminde (1871-1942) Hollandalılara karşı ciddi bir direniş
gösterdi;
c) Açe, 1945-1959 yılları arasında
Endonezya’nın bağımsızlık mücadelesinde Darul İslam olarak bilinen bir İslam
devleti için mücadele verdi.
[1]Nazaruddin Sjamsuddin, The
Republican Revolt -A Study of The Acehnese Rebellion-, SEAS Institute of
Southeast Asian Studies, Singapur, 1985, s. 16.
[3] Anas Mahmud, “Turun Naiknya Peranan Kerajaan Aceh Darussalam di
Pesisir Timur Pulau Sumatra”, s. 301.
[4]Lukman Thaib, Acheh’s Case -A
Historical Study of the National Movement For the Independence of
Acheh-Sumatra-, s. 73; Snouck Hurgronje, The Acehnese, s. 96.
[5]Snouck Hurgronje, a.g.e., s. 9
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder