AÇE KELİMESİNİN KÖKENİ

Açe bölgesinin başkenti olarak bilinen Banda Aceh, 1962 yılına kadar halk arasında Kuta Raja*, yani Kral Şehri olarak biliniyordu.[2] Başkente adını veren Banda ismi Farsça liman anlamına gelen Bandar’dan, ‘aceh’ ise Keling dilince (Hintçe) “güzel” ve “sevimli” anlamına gelen ‘aci’ veya ‘aca’dan gelmektedir. Bu iki kelime, Kelinglilerin Açe Besar’da sahile çıktıkları yere verdikleri isimdir. Darusselam kelimesi ise güvenli yer veya Hollanda dilinde de aynı şekilde bahsedilen ‘İslam beldesi’ anlamına gelen Arapça bir kelimedir.[3]

Açe kelimesi, Acheh, Achem, Acem, Achin, Atjeh örneklerinde olduğu gibi tarihte birbirinden farklı 14 isimle telaffuz edilmiştir. Bu coğrafyanın isminin bu denli farklı telaffuz edilişinin temel nedeni Açe’ye çok farklı uluslardan insanların gelmiş olmasında yatar. İngilizce olarak Acheh, Atjeh veya Achin olarak da yazılan Açe, Osmanlı arşiv belgelerinde Açi, Aşi, Açin olarak yer alması[4] yukarıda ifade edilen çok farklı kullanışların bir başka boyutunu ortaya koyar.

Açe toprakları, İslam’ın Güneydoğu Asya’da ilk ulaştığı yer olması ve Endonezya Takımadaları’nda İslam’ın yayılmasındaki öncülüğünden dolayı Endonezya’daki diğer halklar arasında Mekke Kapısı (Serambi Mekkah) olarak bilinmektedir. Ayrıca, bu bölge, 17. yüzyıl ilk yarısında (1607-1637) hüküm sürmüş kudretli sultan İskender Muda’ya atfen İskender Muda Ülkesi ve kamaya benzeyen ve son döneme kadar erkekler tarafından belde taşınan geleneksel savunma silahının adından ötürü de Rencong Yurdu olarak da bilinir.

Sözlü gelenekte ise ACEH kelimesi bir akronim olarak algılanır ve şu şekilde açıklaması yapılır: ‘A’ Arapları, ‘C’ Çinlileri, ‘E’ Avrupalıları, ‘H’ ise Hintlileri temsil eder. [5] Bir başka yazılış olan ATJEH ise Arap, Türk, Japon, Avrupalı ve Hintli anlamına gelir. History of Melayu’da Açe kelimesi, o dönemde Açe’de var olan sekiz krallıktan biri olan Lam Muri için kullanılır.[6]

---

*Kuta Raja, ismi her ne kadar 19. yüzyıl sonlarında Hollandalıların hakimiyeti sonrası Banda Açe’nin yerini almış bir isim olarak kabul edilse de, aslında Kuta Raja, tarihte ilk olarak sultanlık sarayının (dalam) bulunduğu bölge için kullanıldı. Daha sonra ise bütün şehir bu adla anılmaya başlandı. (Bkz.: G. W. J. Drewes ve P. Voorhoeve, Adat Atjeh, Reproduced in facsimile from a manuscript in the India Office Library, S. Gravenhage-Martinus Nijhoff, 1958, s. 9.)

[2]Holly S. Smith, Aceh -Art and Culture-, Kuala Lumpur, Oxford University Press, Oxford, 1997, s. 14.

[3]Kamal A. Arif, Ragam Citra Kota Banda Aceh -Interpretasi Terhadap Sejarah, Memori Kolektif dan Arketipe Arsitekturnya-, PhD Dissertation, Universitas Katolik Parahyangan, Bandung, 2006, s. 4; Tuanku Abdul Jalil, (ed.), “Pengertian Adat Aceh”, Hasil Loka Adat dan Budaya (Outcome of Custom and Culture Workshop), Lhokseumawe, 1988, s. 1; Abdul Jalil, “Sejarah Militer Dalam Kerajaan Aceh Darussalam”, Bahan-Bahan Seminar Sejarah Masuk dan Berkembangnya Islam di Daerah Istimewa Aceh, 10-16 Temmuz, Banda Aceh, 1978, s. 2.

[4]İsmail Hakkı Göksoy, Güneydoğu Asya’da Osmanlı Türk Tesirleri, Fakülte Yayınları, Isparta, 2004, s. 38; Dada Meuraxa, Sejarah Kebudayaan Sumatera, Penerbit Hasmar, Medan, 1975, s. 13; Zainuddin, Tarich Atjeh dan Nusantara, s. 23.

[5]Dada Meuraxa, Sejarah Kebudayaan Sumatera, Medan, 1975, s. 5.

[6]Abdullah Taufik, History of People of Indonesia Islam, Ed, Jakarta: Ceremony of Moslem Scholar Indonesia, 1991, s. 34.