PATANİ - Siam/Tay ve Patani Adı’nın Kökeni

Siam Krallığı olarakbilinen siyasi yapı Güneydoğu Asya tarihinin kadim krallıklarından biri olmasıyla dikkat çeker.Tarihde Siam olarak bilinen bu krallık 1939 yılında dönemin Avrupalı sömürgeci güçlerinin yönlendirmeleri ve yaptırımları sonucu ulus-devlet sürecine girmesiyle adı Tay (Thai) olarak değiştirilmiştir.Bununla birlikte, tarihte Siam siyasi ve kültürünün başat olduğu ve bölgenin diğer ülkeleri için kullanılan ‘farklılıkta birlik’ olgusunun gözlenmediğini vurgulamalıyız.[1]

Tarikh Patani adlı el yazma eserde Patani adı, Srivijaya Kralı’nın Langkasuka Krallığı’na[2] savaş ilânıyla gelişen bir ilişkiye dayanır. Savaşı kazanan Srivijaya Kralı kendisine kale yapmak için verimli bir arazi arar ve buraya yerleşir. Bu hikâyenin bir başka versiyonunda Siam Kralı Raja Seri Wangsa, egemenlik sürdüğü Mahligai adı verilen bölge halkının, zamanla ticari faaliyetin gelişme gösterdiği sahile göç etmesi üzerine, sahile yakın yerde bir saray inşa etmeye karar verir. Bu sırada doğu sahilinde verimli tarım arazilerini işleten ve halkın kendisini Tuk Tani olarak çağırdığı bir çiftçiyle tanışır.Tuk Tani’nin tarım arazilerinin zenginliğinden etkilenen Kral, sarayını buraya kurmaya karar verir.Tuk Tani’nin topraklarına yakın ve bugünkü Gresik adıyla bilinen noktada saray inşa edilir. O zamana kadar herkesin Tuk Tani adıyla andığı bu yer zamanla Patani’ye çevrildi ve bölgenin adı oldu.[3] Aşağıda ayrıntılı olarak değinileceği üzere, çeşitli nedenlerle Sumatra’dan göç eden Müslüman nüfusa ev sahipliği yapar. Bu süreçte, Açe’de kurulmuş olan önemli Sultanlıklardan Pasai’den de Patani’ye yerleşimler olmuş ve bugün dahi Kampung Pasai adıyla bir yerleşim yerinin varlığı bilinmektedir.[4]Sultanlık dönemindeki adı Patani bir ‘t’ ile yazılırken, bugün Tayland’ın güneyindeki üç eyaletten birinin adı olarak Pattani, yani iki ‘t’ ile yazılmaktadır. Bu durum, siyasi gücü temsil eden merkez ile kendi siyasi tarih bilincini kaybetmek istemeyen Patani halkı arasındaki anlayış farklılığının linguistik ifadesi olarak zuhur etmektedir.[5]

Patani tarihi verileri, bütün bir Güneydoğu Asya coğrafyasında gözlemlendiği üzere Avrupa sömürge güçlerinin 16.yüzyılda bölgeye nüfuz etmeye başlamalarına endekslendiği söylenebilir. Bu noktada, yukarıda dile getirilen bölgesel ve uluslararası ilişkiler ve etkileşimler noktasında Patani’nin ürettiği değerler, daha açık söylemek gerekirse tarih, coğrafya, kültür, din vb. alanlarda yazılı kaynakları olup olmadığı sorusu akla geliyor. Bu noktada bugüne kadar tevarüs edebilmiş yerli kaynaklar arasında Hikayat Patani, Tarikh Patani ve Tawarikh Raja Kota isimli eserler dikkat çekiyor. Bu eserler genel itibarıyla, Malay el yazmaları anlamına gelen Melayu Patani adıyla da anılmaktadır.

Tawarikh Patani, aslı Sankritçe kaleme alınmış ve tarihi Miladi II. yüzyıla kadar giden ve başkentinin bugünkü Kedah olduğu ileri sürülen kadim Langkasuka Krallığı’ndan Patani Sultanlığı’na dönüşüme kadar olan gelişmeleri işler. 16. yüzyılda bu çalışma Şeyh Ali adında bir zatın Budist bir Rahip yardımıyla eseri Sankritçe’den Malay cavi’ye (Arap harfleriyle yazılan Malayca) çevirdi. Bu eser daha sonra Şeyh Ali’nin torunu Şeyh Davud el-Patani (1769-1847) tarafından gözden geçirilerek baştan kaleme alındı.[6] Bu eserlerin dışında, Şeyh Ali eserinde, dönemin Sultanı kendisiyle bazı silsileler, el yazmaları paylaştığını aktarır.[7]Buradan hareketle, Patani’de erken dönemlerden itibaren bir yazı geleneğinin olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu eserlerin Arapça, Malayca değil, Sankritçe olduğu gene Şeyh Ali’den öğreniyoruz.

Çin faktörünün, yanı sıra, İslam sultanlıkları ile teması kuşkusuz ki Patani’yi kuşatan ve bu anlamda kayda değer bir ilmi faaliyetin ortaya çıkmasına elverecek koşulları üretiyordu.Özellikle Çin’in bölge ile etkileşiminde barış esaslı kurduğu ilişkilerin yanı sıra, bu ilişkilerin sürekli kayıt altına alınması Patani hakkında önemli verilerin Çin kütüphanelerinde olduğunu akla getiriyor.

---

[1]Srisak Vallibhotama, Pises Jiajanpongs, Dhida Saraya. (1991). ”Siam before the Fourteenth Century”, In Essays in Thai History, (eds.) Varunyupha Snidvongs, Southeast Asian Studies Program, Singapore: Institute of Southeast Asian Studies, s.1.

[2]Langkasuka Krallığı’nın ikinci yüzyılda kurulduğu Çin kaynaklarında belirtilmektedir. (Bkz.: D.G.E. Hall, A Historyof Southeast Asia, 4^. Baskı, Hampshire: MacMillan, s. 30.

[3]A. Teeuw&D.K.Wyatt. (1970). Hikayat Patani: The Story of Patani, The Hague-Martinus Nijhoff, s.147-8; Şeyh Ali&Şeyh Davud al-Patani. (2011), s. 10; Ibrahim Syukri (2002), s. 31.

[4]Ibrahim Syukri. (2002). Sejarah Kerajaan Melayu Patani, Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia, s. 32.

[5]Duncan McCargo. (2007). (eds.) “Preface”, In Rethinking Thailand’s Southern Violence, Singapore: NUS Press, s. viii.

[6]A. Teeuw&D.K.Wyatt. (1970). Hikayat Patani: The Story of Patani, The Hague-Martinus Nijhoff, s. 149; Syaikh Ali&Syaikh Davud al-Patani. (2011), Tarikh Patani, (Çev. Tengku Ismail Tengku Chik,Tengku Arifin Tengku Chik, Islamic Culture of Patani Foundation, s. II, 4.

[7]Syaikh Ali&Syaikh Davud al-Patani.(2011), Tarikh Patani, (Çev. Tengku Ismail Tengku Chik,Tengku Arifin Tengku Chik, Islamic Culture of Patani Foundation, s. 3.