Mehmet Özay[1] 05.10.2020
Açe ve Malaya çerçevesinde sömürgecilik tarihi,
sömürge sonrası bağımsızlık hareketleri ve Müslüman toplumların sosyolojisi
üzerine çalışmalarına devam eden İbn Haldun Üniversitesi Sosyoloji Bölümü
öğretim elemanı Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Özay’la bölge tanıklıklarını akademik bir
evreye taşıdığı son kitabını konuştuk.
16. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar hüküm süren Açe
Sultanlığı ve Türk ilişkilerini tarih ve toplumsal hafıza ekseninde ele aldığı
bu kitapta, tanıklıklarını ve akademik birikimini bir arada sunan Mehmet Özay,
bölgeye ilk olarak Hint Okyanusu’nu çevreleyen ülkeleri etkileyen 26 Aralık
2004’teki deprem ve tsunami sonrasında gidiyor. Karşılaştığı insanlar ve
kültürlerin kendisini Türkiye ile Malay toplumları arasındaki bağı düşünmeye sevk
ettiğini söyleyen Özay, şöyle devam ediyor:
“Gerçekte daha lise yıllarında bölge ülkeleriyle
ilgili gelişmeleri dönemin önde gelen bazı dergilerinde okumuştum. Dolayısıyla
az da olsa bir haberdarlıktan söz etmem mümkün. Ancak bunun yapısal ve sürdürülebilir
bir araştırma ve akademik evreye evrilmesinin dönüm noktası 4 Eylül 2005’te
Açe’ye ayak basmamla olmuştur. Açe-Türk ilişkilerini bizzat sahadaki somut ve
yazılı verilerle, aynı zamanda Açe toplumunda güçlü sözlü kültürün katkılarıyla
nereye dayandığı konusunu işlemek, konuyu Türkiye’de masa başında çalışmaktan
oldukça farklıydı. Temelde sosyal-antropolojinin alanı olarak
değerlendirilebilecek bir yöntemin uygulamaya geçirilmesi yaygın bir akademik
yaklaşımdır. Bu noktada, çalışmayı bir kitabi boyutu, bir de saha çalışması
boyutu olarak değerlendirmek mümkün. Ancak şunu açıkça söylemeliyim ki, bu
çalışmanın kitabi boyutuna güç ve destek en çok bu saha karşılaşmaları ile
olmuştur.”
İki kültür kesişiyor, birbirini besliyor
Endonezyaca yayımlanan Kesultanan Aceh dan
Turki Narasi Sejarah dan Ingatan Lokal kitabı, Açe ve Türk
toplumlarının tarihin hangi evrelerinde ve dönemlerinde yollarının kesiştiği ve
bu sürecin hangi parametreler etrafında şekillendiği ve değerlendirildiğine
dair özlü bilgiler içeriyor. Özay, kaynaklar bölümüne göz atıldığında sadece bu
çalışmalar üzerinden bile iki toplum, iki coğrafya ilişkilerinin gelişimi ve
yönelimine dair kayda değer bilgiler bulunabileceğine ve bunlardan hareketle
daha kapsamlı eserler ortaya koyulabileceğine işaret ediyor. İki toplum
arasındaki ilişkilerin dini, kültürel, diplomatik olgulardan beslenerek
ilerlediğini kaydeden Özay, çalışmasında öne çıkan bu unsurlarla ilgili
verileri bazı görsel malzemelerle destekleyerek ortaya koyuyor.
Tanıklıklara, dostluklara dayalı kolektif
bir eser
Çalışmanın uzun bir dönemde birbirinden farklı
bireylerle tanışıklığı ve bunların doğrudan ve dolaylı katkılarıyla ortaya
çıkan kolektif bir eser olduğunu anlatan Özay, “Eserin jenerik sayfasında
dikkat çekilen Thayeb Loh Angen, eseri Endonezyaca’ya çeviren ve bu süreçte
çalışma disiplini ile öne çıkan Afdhal Muchtar ve ayrıca çalışmayı gözden
geçiren Nia Deliana, çalışmaya Açe’den destek veren görünür kişiler. Çalışmanın
kapak resmi, başlı başına bir husus. Söz konusu ailenin bugün hayatta olan
fertleriyle üç farklı bölgede üç farklı zaman diliminde yaptığım mülâkatlar
sırasında edindiğim görsel malzemeden birini kapakta kullanmak önemliydi. Bu
nedenle Attahashi ailesi, diğer katkılarının yanı sıra, bu önemli fotoğrafı
paylaşmak suretiyle bu işin parçası oldular. Arka kapak fotoğrafı Sayın Coşkun
Aral’a ait. Banda Açe ziyareti sırasında kısa ancak önemli ziyaretler
yaptığımız yerlerden biri olan Kampung Bitai’da çektiği bir fotoğrafı bizimle
paylaşması, bir anlamda kitabın konseptini yani, Açe-Türk unsuruna vurgunun
görsellik boyutunu tamamlıyor.” diye konuşuyor.
“Dilin Endonezyaca olması çalışmayı
uluslararası okur kitlesine açıyor”
Eserin Endonezyaca olarak yayımlanmasının, iki kültür
evreni arasında benzeri çalışmalara kapı aralama ve bu noktada gerek akademik
gerek akademik olmayan yayınların nitelik ve nicelik önemleriyle gündeme
gelmesine katkı sağlama amaçlarını taşıdığını belirten Özay, “Çalışmanın
dilinin Endonezyaca olması zorluklara neden olabilir. Ancak iki bölge ve toplum
ilişkisinde taraflardan birinin Türk-Türkiye ve bu ülkenin geçmişi olması,
kaynakların niteliği, görsel malzemenin kendinde bir veri olması gibi
hususiyetler eserin toplumda karşılık bulacağının işaretidir. Bunun yanı sıra,
yine eserin Endonezyaca yayınlanmış olması çalışmayı uluslararası okur
kitlesine açık hale getirmektedir. Başta adına geniş Malay dünyası dediğim,
Endonezya, Malezya, Singapur, Tayland, Bruney gibi toplumlarının kahir
ekseriyeti ya da azınlığı Endonezyaca konuşan bölge çalışmaları noktasında
kayda değer akademisyeni ve araştırma kurumunun bulunduğu ülkeler kadar; Avrupa
ve Kuzey Amerika’da Malay çalışmaları merkezleri ve bölümlerine de hitap eden
bir yönü olduğunu vurgulamak gerekiyor.” ifadelerini kullanıyor.
Görselleri ve saha çalışmalarıyla kaynak
bir eser
Uzun bir tarihi sürece yayılan ve kesintilere uğrayan
iki toplum arasındaki ilişkilerin belirli başlıklar altında özet olarak
sunulduğu kitap, çeşitli çevrelerce zaman zaman dikkat çekilen ilişkilerin
mitolojik boyutunu da gizli/açık değerlendirmeye açıyor. Buna ilave olarak, iki
toplum arasındaki ilişkilerden habersiz olan akademi ve farklı toplum
kesimlerine görselliğiyle, kaynaklarıyla, karşılaştırmalı ve saha çalışması
yöntemiyle giriş mahiyetinde bir veri sağlıyor. Çalışma, sosyal bilimlerin
farklı alanlarından ve özellikle de bölge araştırmaları yapan veya bu alanda
ileride çalışmalar ortaya koyacak akademisyenler, araştırmacılar ile
öğrencilere hitap ediyor.
Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları
tarafından 2018’de yayımlanan “Açe Darüsselam Sultanlığı: İslam Öncesi Dönemden
20. Yüzyıl Başlarına Kadar Açe Tarihi” kitabının da yazarı olan Dr. Öğr. Üyesi
Mehmet Özay, uluslararası alana hitap eden bu tür yayınlara destek olmasından
dolayı hem üniversiteye hem de Osmanlı-Malay Dünyası Çalışmaları Uygulama ve
Araştırma Merkezi (FSM OSMAD) yetkililerine teşekkürlerini iletiyor.
Kesultanan Aceh dan Turki Narasi Sejarah
dan Ingatan Lokal (Açe Sultanlığı ve Türk İlişkileri: Tarihi Bağlam ve
Yerel Hafıza) kitabı, seçkin kitabevleri ve internet kitap satış sitelerinden
edinilebilir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder