Endonezya'da Devlet Geleneği

Mehmet Özay 3 Haziran 2012


1950’li yılların başlarından 1970’li yılların sonlarına kadar ülkede kalkınma hamlesini devlet üstlenmiştir. Ancak 1980’li yılların başından itibaren bu politikada önemli farklılık göze çarpmaya başlamıştır. Kalkınma programlarında devletçi anlayışın yetersizliğinden yola çıkan kalkınma planlamacıların halkın bu programlara katkısının eksikliğine dikkat çekerek, hedef grupların kalkınma programlarına olumsuz yaklaştıkları görüşünü ileri sürmüşlerdir. Devletçi uygulamaların başarısızlığı ve yetersizliğinin temel nedeni olarak devlet bürokrasisinin toplumun yoksul kesimlerine hizmet götürme konusundaki eksikliği gösterilmektedir.

ENDONEZYA’NIN MODERN TARİHİ

G30S koduyla anılan, 30 Eylül 1965 hareketi olarak bilinen olayda Endonezya Komunist Partisi altı generali öldürmekten ve ardından ülkede yapmayı planladığı darbe üzerine ordu mensupları harekete geçerek, yönetime hakim oldular. Bu tarihten itibaren ülkede komünist partisinin faaliyetine son verildiği gibi, bu partiyle ilişiği bulunanlar ağır yaptırımlara maruz kaldılar. Bu girişimin ardından ‘yeni düzen’ olarak anılan dönem başladı. Yönetime el koyan Soeharto otuz iki yıllık yönetimi sırasında komünist partisiyle ilişkisi olduğu saptanan binlerce kişinin yargısız hapsedilmesi söz konusu olmuştur. Bu kişilerin aileleri ve daha sonraki nesilleri de sivil, ekonomik ve politik yaşamdan dışlanma ile karşı karşıya kalmışlardır.  

Komunist Partisi 1948 yılında da bir darbe girişiminde bulunmuş, ancak dönemin devlet başkanı Soekarno, partinin faaliyetini yasaklamamıştı. 1955 yılında Endonezya Milliyetçe Partisi ve Endonezya İslam Cemaati ve Nahdatul Ulama ile birlikte yüksek oy almıştı. 

1965 yılındaki gelişmeden kırk yıl sonra 2005 yılında, Komünist Partisin son başkanı D. N. Aidit’in oğlu, Ilham Aidit tarafından Antologji 40 Tahun Tragedi Berdarah 1965 (Anthology: 40 Years of Bloddy Tragedy since 1965) isimli eser yayımlandı. Eser, bu eserde, ordunun yönetime el koymasıyla komünist kurbanların ve çocuklarının ortaya koydukları kısa hikayelere, şiirlere ve makalelere yer veriliyor. Ayrıca, bu döneme dair bir başka kitap daha yayınlandı. G30S PKI/1965, Bedah Caesar Dewan Revolusi Indonesia (The Caesarean Section of the Indonesian Revolutionary Council) isimli eser komünistlerin darbe girişimini konu edinmekte.

ENDONEZYA’DA SİYASET

Anayasa: 1945 Ağustos ayında yapılan anayasa 1949’da kaldırılmış yerine 1950 yılında Geçici anayasa metni uygulanmaya başlanmış ve nihai anayasa ise 5 Temmuz 1959’da yürürlüğe girmiştir.

Yasal Sistem: Ülke yasaları temelde Roma-Hollanda yasasına dayanmakla birlikte, ülkeye özgü yaklaşımlar da bu yapıya eklemlenmiştir.

Oy kullanma yaşı: Ülkede 17 yaşını dolduran her vatandaş oy kullanma hakkına sahiptir.

Endonezya’da siyasal sistem parlamenter başkanlık sistemi olarak adlandırılabilir. 1999 yılından bu yana anayasal reform çalışmaları yürütülmektedir. Bunlar arasında devlet başkanı ve yardımcısının görev sürelerininin beş yılla sınırlandırılması da bulunmaktadır. En yüksek devlet kurumu, devlet başkanını ve yardımcısını seçen, devlet politikasını belirleyen ve anayasa çalışmaları yapan Danışma Meclisi’dir (MPR).695 üyeli MPR içerisinde meclis (DPR) üyesi 500 Milletvekili, 26 eyalette yapılan seçimlerle belirlenmiş 130 ‘bölge temsilcisi’ ve toplumun çeşitli kesimlerinden atamayla gelen 65 üye bulunmaktadır. DPR üyelerinin 462’si bölge temsilciler sistemine göre seçimle, geri kalan 38’i silahlı kuvvetler ve polis teşkilatından yapılan atamayla belirlenmektedir.

Baskıcı Suharto döneminde silahlı kuvvetlerin siyasetteki baskın rolü, ordu içerisinden ve polis teşkilatından atanan 38 üyenin belirleyici yüksek konumlarından ötürü ‘ikili işlev’ olarak adlandırılıyordu. Asker ve polis kadrolarından atamayla üye seçimi 2004 ve 2009 seçimlerinde tamamen ortadan kaldırılması kararlaştırılmıştır. Ayrıca MPR içindeki toplumun çeşitli kesimlerinden temsilcilerin varlığına da son verme kararı alınmıştır. Ordu mensuplarının görevdeyken siyasetle ilgilenmelerinin yeniden düzenlenmesiyle ordunun bölge idarelerindeki başat rolü tedrici olarak azaltılmaya çalışılmaktadır.

SİYASİ PARTİLER

Endonezya’da çoğulcu demokrasi anlayışının bir ürünü olarak pek çok parti bulunmaktadır. Bu nedenle herhangi bir partinin tek başına iktiradı elinde bulundurması şu ana değin mümkün olamamış, ülke koalisyonlarla yönetilmiştir.

Ülkenin önde gelen partileri şunlardır: Demokrat Parti, Golkar Partisi, Ulusal Uyanış Partisi (Parai Kebangkitan Bangsa),  Endonezya Adalet ve Birlik Partisi (Justice and Unity Party of Indonesia), Birleşik Kalkınma Partisi (United Development Party), Adalet Partisi (PKS), Endonezya Demokrat Partisi (PDI-P)