Endonezya’da yeni başkent: “Nusantara”nın geri dönüşü / A new capital city in Indonesia: Returning of the idea of Nusantara

Mehmet Özay                                                                                                                            18.01.2022

Endonezya’da Kalimantan Adası’nda kısmen inşasına başlanan ve sürecin bu yıl hızlanması beklenen yeni başkentin adının ne olacağı konusu da netlik kazandı.

Buna göre, devlet başkanı Joko Widodo’nun (Jokowi) kendisine sunulan isimler arasında Nusantara’yı yeni başkenti adı olarak belirlediği açıklandı.

Sadece eski ve yeni başkente mekân olan yerlerde değil, şu veya bu şekilde ülkenin de çehresini değiştireceği ve küresel bir model ortaya koyacağı düşünülen smart city projesinde isim konusu da sembolik olmanın ötesinde, ülke kimliğini yansıtması dolayısıyla dikkat çekiyor.

Jokowi tarihe geçecek

Kalimantan Adası’nın doğusunda Kuzey Penajam Paser ile kısmen Kutai Kartanegara’yı içine alan bölgede inşa çalışmalarının kısmen sürdüğü bir dönemde, isim konusunda kararın verilmesi, bu gelişmenin 2024 parlamento ve başkanlık seçimleri öncesinde, Jokowi’nin ulusal tarihe geçmesini sağlayacak önemli projelerinden biri olduğunu gösteriyor.

Bugün, Ulusal Kalkınma ve Plânlama Bakanı Suharso Monoarfa tarafından yapılan açıklamada, başkan Jokowi’nin, geçtiğimiz Cuma günü Nusantara isminde karar kıldığını ifade etti.

Endonezya’da, Cava Adası’nın kuzeybatısındaki mevcut başkent Cakarta’nın önemli sorunlarının başında gelen doğal afetler karşısındaki korunmasızlığı karşısında başkan Jokowi, ikinci dönem başkanlığı sürecinde, yani 2019’da yeni başkent kurulması konusunda önemli bir karar vermişti.

Toplam 32 milyar Dolar’a mal olacağı tahmin edilen yeni başkent projesinde bu maliyetin yüzde 19’u devlet bütçesinden karşılanması, kalanının ise kamu-özel işbirliği ve özel yatırımlarla gerçekleştirilmesi plânlanıyor.

Yeni başkent projesine, 2020 yılında hızla başlanması düşünülürken kovid-19 engeline takıldı. Maliyeti dikkate alındığında, ultra-proje olarak kabul edilen yeni başkent sürecinde, başkan Jokowi’nin uluslararası çevrelerden fon bulmaya çalıştığına da tanık olunuyor.

Sorunlu başkent

Özellikle, yıl içerisinde iki dönemde etkili olan muson yani, yağış mevsimi birkaç açıdan başkent Cakarta’da etkili oluyor. Birincisi, başkenti baştanbaşa geçen Ciliwung Nerhi’nin taşması; ikincisi, şehrin deniz seviyesindeki bölgelerinde drenaj yetersizlikleri ve akışkanlığın olmaması yer alıyor.

Özellikle, başkentin iç bölgedeki Bogor ve çevresinden neşet eden Ciliwung Nehri’nin sahile doğru oluşturduğu delta üzerinde kurulu bulunması belki de sorunun en önemli yönünü teşkil ediyor.

Geçmişte söz konusu bu nehir etrafında kümelenen sağlıksız yapılanmaların etkisiyle başkentin deniz seviyesindeki bölgelerinde sürekli yol açtığı seller alınmaya çalışılan tüm tedbirlere karşın devamlılık arz ediyor.

Aşağıda değinileceği üzere, daha sömürge döneminde Hollandalıların bu ve benzeri sorunlara çözüm olacağını düşünerek inşa ettikleri gayet geniş kanalların varlığına rağmen, bugün dahi çeşitli düzeylerde ortaya çıkan söz konusu doğal afetle başa çıkmada başarılı olunabilmiş değil.

Buna ilâve olarak, başkentin kuzey bölgesindeki sahil şeridinin su seviyesine eşit olması, küresel iklim değişikliği denizlerin yükselmesi gibi sorunlar nedeniyle giderek içinden çıkılmaz bir sorun olarak kendini ortaya koyuyor.

Engellenemeyen kötü yapılanma

Bu doğal nedenlerin ötesinde, 20. yüzyıl ikinci yarısı başlarından itibaren düzensiz şehirleşmeye konu olan Cakarta’da trafik ve konut başta olmak üzere şehir yerleşiminde yaşanan kaos, gelişmekte olan bir ülke olan Endonezya’ya yakışmayan görüntülerin ortaya çıkmasına neden oluyor.

Ülke bürokrasisinin merkezi konumundaki başkentte bakanlıklar ve ilgili kurumların çeşitli bölgeler dağılmış halde bulunması, etkin bir yönetimin gerçekleştirilmesi önündeki engellerden birini oluşturuyor.

Başkent Cakarta’da yaşayan veya kısa süreliğine de olsa bulunma şansı yakalayanların yakinen bildiği sorunlar yoğun nüfus, trafik karmaşasına neden olan yetersiz yollar, yayın gecekondu mahalleleri vb. sorunlar bütün bu birbirine eklemlenmiş sorunların bugüne kadar aşılamamış olması gerçeği karşısında, aslında verilen kararın ne kadar yerinde olduğunu ortaya koyuyor.

Öyle ki, 2004 yılındaki deprem ve tsunaminin büyük zarar verdiği Açe Eyaleti’nin batı ve kuzey bölgelerinde yeniden inşa süreci sonrasında bölgeye kazandırılan geniş ve nitelikli otoban, köprüler karşısında dönemin devlet başkan yardımcısı Yusuf Kalla’nın, “Bu yollar Cakarta da bile yok” diyerek karşılaştırma yapması ulusal başkent ile çeperde kalmış bir eyaletteki alt yapı arasındaki farkı gayet net bir şekilde ortaya koyuyordu.

Putrajaya modeli

Tüm bu ve benzeri sorunlar karşısında Endonezya’nın önünde komşu ülke Malezya’nın 1990’lı yılların ikinci yarısında yönetim merkezi adıyla başkent Kuala Lumpur’a 25 km mesafede, yeni bir yerleşim inşa etmesi gibi önemli bir tercüme ve model bulunuyor.

Malezya’da Dr. Mahathir Muhammed’in birinci başbakanlığı döneminin önemli dev yatırımlarından biri kabul edilen Putrajaya kamu ve konut binalarının yanı sıra, çok çeşitli alt yapı imkânlarıyla bir turizm merkezi haline gelmiş durumda.

Bu anlamda, sadece gelişmiş bir ülke başkentini yansıtmakla kalmayan, aynı zamanda Malay Yarımadası’nın farklı köşelerinden başta mimari olmak üzere çeşitli geleneksek, kültürel dokuların sergilendiği geniş bir mekânsal düzenleme olarak da anılmayı hak ediyor.

Başkent Kuala Lumpur, bir şekilde Cakarta ile karşılaştırıldığında görece daha idare edilebilir bir yerleşim sunsa da, Dr. Mahathir, Malezya’yı Putrajaya’yı küresel platforma taşıyacak projelerden biri olarak düşünmüştü. Bunda da başarılı olduğu bugün çok daha iyi anlaşılıyor.

Malezya’nın çeşitli açılardan göz kamaştıran gelenekselcilik ile yenilikçiliği bağdaştıran şehir mimarisi tecrübesi 2000’li yıllara doğru Kazakistan’ın yeni başkenti Astana’nın yeniden inşasına da ilham kaynağı olmuştu.

Endonezya’nın, tıpkı diğer bölge ülkeleri gibi, son birkaç on yıldır sergilediği ekonomik modernleşmenin şehirleşme süreçlerine yansıtılması konusundaki kararlılık kendini, yeni başkent düşüncesiyle ortaya koyuyor.

Kadim geçmiş ve kimlik

Söz konusu bakanlık bünyesinde kurulan komite tarafından bir süredir yapılan çalışmada yeni başkent için aday isim listesinde sayı 80’i bulurken, bunlar arasında Nusantara’nın yanı sıra, Negara Jaya (Görkemli Ülke), Nusantara Jaya (Görkemli Takımadalar) ve Nusa Karya (Anayurt Oluşumu) isimleri öne çıkıyordu.

Başkan Jokowi’nin, kulağa gayet ahenkli gelen bu isimler arasında Nusantara’yı tercih etmesinin tarihsel ve geleneksel nedenleri bulunuyor.

Nusantara kavramı, kadim dönemlerden bu yana Takımadalar coğrafyasını tanımlamak için kullanılan bir kelime.

Bir başka ifadeyle, Portekizlilerin Malaka Sultanlığı’nı ele geçirdikleri 1511 yılından itibaren bölgede tedrici olarak belirginleşmeye başlayan sömürgecilik sürecinde, Hindistan’ın doğusundaki adalar kast edilerek “Doğu Hint Takımadaları” (East Indies) kullanılırken aslında bölgenin yerli halklarınca genel bir yaklaşım olarak bütün Takımadaları içine alan coğrafyaya atıfla Nusantara adı belirginlik kazanmıştı.

2020 yılı başından bu yana etkili olan kovid-19 sürecinin pek çok konuda olduğu gibi yeni başkentin inşası sürecini de bir şekilde akamete uğrattığını söylemek mümkün.

Bununla birlikte, 2024 seçimleri öncesinde en azından büyük bir bölümünün tamamlanması konusunda Jokowi’nin gayet istekli olduğunu söylemek gerekiyor. Yeni başkentin bir şehir mi yoksa, ülkedeki yönetim biçimi olan eyalet statüsünde mi olacağı konusunda henüz karar verilmiş değil.

Tüm bu teknik çaba ve çalışmalara karşın geniş toplum kesimlerinin yeni başkent konusunda nasıl bir yaklaşıma sahip olduğu konusu da gayet önemli.

Kalkınmayı Doğu’ya taşımak

Kalimantan Adası’nın doğusundaki Doğu Kalimantan eyaleti sınırlarında inşa edilmekte olan yeni başkentin, bölge halkı için genel anlamda olumlu bir gelişme olduğuna kuşku yok.

Aslında bunun bilinçli bir seçim olduğunu söylemek gerekiyor. Başkentin başka bir Ada’ya taşınması konusu daha önce de gündeme gelmişti. Ancak büyük bir aksilik olmazsa, bunu hayata geçirecek olan başkan Jokowi olacak…

Bağımsızlıktan bu yana, özellikle Suharto iktidarı döneminde (1967-1998) kalkınmacı ekonomi modelinde, öncelikli olarak yer alan Cava Adası ve doğal olarak başkent çevresinde yoğunlaşan yapılaşmalar, ortaya dönemin ifadesiyle çarpık bir üçüncü dünya başkenti çıkarırken, bunu tetikleyecek şekilde önemli bir nüfus akışına/iç göçe de konu oldu.

Bununla birlikte, sadece 1945 yılındaki bağımsızlıktan bu yana değil, Hollanda sömürgeciliğinin 1641 yılında sömürge başkenti ilân etmesinden itibaren, uzun bir geçmişe sahip olan Cakarta’nın hem başkent içinde ve çevresinde hem de genel olarak Cava Adası’nda önemli bir kayıp olacağına kuşku yok.

Bu kayıp, en başta bir prestij kaybı anlamına geliyor. Bununla bağlantılı olarak, ülkenin modern tarihi boyunca siyasi iktidarın aklı ve merkezi konumunda olan Cava Adası’nın bu gelişmeden nasıl etkileneceğini ise zamanla göreceğiz. Resmi makamlar Cakarta’nın ticaret ve finans merkezi olmaya devam edeceğine işaret ediyorlar. Bununla birlikte, bu noktada dikkat çekilmesi gereken bir başka husus, başkent ve çevresinde örüntülenen pek çok iş ve meslek kolunun da bu gelişmeden etkilenecek olmasıdır.

Cakarta’nın hem bağımsızlık sürecinde hem de öncesinde uzun sömürgecilik dönemlerinden kalan önemli yapıların zamanla yapılacak yıkımlar, renovasyonlar, yenileştirmeler sayesinde kendini daha çok öne çıkaracağı ve bu anlamda bir kültür ve turizm merkezine dönüşeceğini düşünmek mümkün.

Endonezya’da başkent Cakarta’nın hem yönetim hem toplum kesimleri için büyük açmazlara neden olan sorunların aşılması, başkentin Kalimantan Adası’nın doğusunda neden oldu.

Bu gelişme, bir yandan günümüz teknolojik gelişmeleriyle inşa edilecek başkentle Endonezya’nın küresel arenada görünür yüzü olacağı düşünülürken, bu durum Kalimandan ve Cava Adaları’ndan başlayarak ülke geneline yayılan önemli sosyo-ekonomik ve kültürel değişimlere de kapı aralayacaktır.

https://guneydoguasyacalismalari.com/2022/01/18/endonezyada-yeni-baskent-nusantaranin-geri-donusu-a-new-capital-city-in-indonesia-returning-of-the-idea-of-nusantara/