Malezya’da toplumsal ve siyasal paradigma değişimi/ Social and political paradigm changes in Malaysia

Mehmet Özay                                                                                                                        12.05.2018

9 Mayıs 2018 tarihi Malezya Federasyonu’nun modern tarihinde en önemli değişimlerden biri. Hatta, aşağıda değinilecek bazı özelliklerinden ötürü en büyük değişimi olarak adlandırılmayı hak ediyor.

62 yıldır iktidarda olan, omurgasını Birleşik Malay Ulusal Organizasyonu (UMNO) oluşturduğu ve Malay Çin Birliği (Malaysian Chinese Association-MCA) ile Malay Hint Kongresi’nin (Malaysian Indian Congress-MIC) bu yapıya eklemlenmesiyle oluşan Ulusal İttifak (Barisan Nasional-BN) 9 Mayıs’ta hükümet etme meşruiyetini kaybetti.

Ülkenin sömürge döneminin bir ürünü olan etnik yapılarının oluşturduğu ve bugüne kadar dünyada belki de örneği bulunmayacak şekilde etnik kökenli partilerin biraraya getirtilerek kurdurulduğu Ulusal İttifak 1963 yılından itibaren Sabah ve Sarawak Eyaletleri’nin Malaya Federasyonu’na eklemlenmesiyle her iki eyaletteki diğer irili ufaklı etnik yapıların oluşturduğu partileri de bünyesine katarak iktidarı daha geniş etnik yapılar ile paylaştı. Temelde ekonomik temelli çıkarlar temeline oluşan bu ittifaktan adına ulus-devlet denilen toplumsal ve siyasal bir yapının çıkması hedefleniyordu…

Ülkenin bugün yaşamakta olduğu siyasi değişimi anlamlandırabilmek için uzunca bir hikayeden bu kadar bahsetmekle yetinelim... Söz konusu sınırları keskin bir şekilde belirlenmiş ve sadece toplumsal değil, siyasal etnik ayrışmaya da konu olan gelişme, 2. Dünya Savaşı veya bölgedeki adıyla söylemek gerekirse Pasifik Savaşı’nın hemen sonrasında, 1946 yılında İngilizlerin yeniden sömürge topraklarına dönmek istemesiyle yakından ilintilidir.

İngiliz Krallığı’nın Malaya Birliği adıyla yeni ve sürdürülebilir bir sömürge yönetimi inşa etmesine karşı Malay etnik yapısından gelen tepkilere dayanır. Bu gelişmenin temelinde, 1946 yılında Harold MacMichael öncülüğündeki İngiliz heyetinin ortaya koyduğu Malaya Birliği projesinin hayata geçirilebilmesi için 9 klasik Malay Sultanlarının her biriyle anlaşma yapma çabasına karşılık, dönemin Malay milliyetçilerinin karşı çıkmasıyla hareketlenen sömürge karşıtlığı bulunur.

Malay Müslümanların ‘dini’ ve ‘siyasi’ temsilcisi konumundaki Sultanların, önerilen Malaya Birliği projesiyle müftü konumuna indirgenmesi, Çin ve Hint azınlığa vatandaşlık hakkının verilmesi gibi bu toprakların asli unsuru kabul edilen Malayların pek de istemedikleri bir sosyal değişme dayatması karşısında Malay milliyetçilik hareketi UMNO ile tepkisini ortaya koydu.

Dato Onn’un çok etnikli parti yapılaşması

1951 yılında dönemin UMNO genel başkanı ve Cohor saray çevresine mensup Dato Onn bin Cafer’in partiyi diğer etnik yapılara açma düşüncesi akamete uğrarken, partiden ayrılması ile UMNO’da ilk siyasi değişim yaşandı. Yerine Kedah Sultanlığı hanedanlık ailesine mensup Tunku Abdul Rahman geçerken, bu süreç MCA’nın ardından MIC’ın kuruluşuna yol açtı. Bağımsızlık düşüncesinin bölge ülkelerinde yeşermesi ve sonuç vermesi karşısında Malaya topraklarında da benzer bir arzu ortaya çıkarken, İngiliz sömürge yönetimi şart olarak yeni bir siyasal ve toplumsal yapı inşası anlamına gelecek ‘etnik’ ayrıma dayalı bir siyasi koalisyonu öngördü.

Bağımsızlık öncesi etnik farklılaşma

Bağımsızlığın en önemli şartı olduğu görülen bu durum, Malay, yani UMNO; Çinli, yani MCA ve Hintli, yani MIC arasında masa başında İngilizler öncülüğünde yürütülen tartışmalarla sosyal sözleşme ile sonuçlandı.

Bu sözleşme, etnik yapılardan sadece Malay Müslümanlara yönetimde temsil hakkı tanırken, diğer azınlıkları sömürge döneminde taşıdıkları ekonomik ve sosyal sektörlerde var olma hakkı veriyordu. Bugüne kadar her daim gündemde olan Çin etnik kökenlilerin ülke ekonomisine egemen olmaları; Hint kökenlilerin daha çok tarımsal plantasyonlar gibi diğer iş kollarında hayatiy

Bugün yaşanmakta olan değişimin yukarıda kısaca zikredilen siyasal ve toplumsal arka plândan haberdarlıkla anlaşılabileceğini söylemeliyiz. Aksi takdirde, Malezya Federasyonu’nda 14. genel seçim sonuçlarını herhangi bir ülkede gerçekleşen seçim sonrasında bir hükümet değişikliği şeklinde anlaşılmasına yol açar. Bu ise Malezya toplumu ve siyasetine bigâne kalmak kadar, bu toplumsal değişimin yakın ve uzak tarihi arka plânı ile muhtemel orta ve uzun vadede hem ülke için hem bölge için değişimlerini fark etmemek anlamına gelir.

9 Mayıs zaferinin arka plânı

Geçen 62 yılın iktidar cephesine dair bu kısa özet sonrasında şimdi kısaca 9 Mayıs’ı siyasi zaferle sonuçlandıran muhalefet bloğunun ne anlama geldiğine değinelim.

Öncelikle Malezya toplumsal yapısının doğal bir uzantısı olarak siyaset yapma biçiminde etnik farklılaşmalar bir gerçeklik olarak kendini ortaya koymaktadır. Dolayısıyla Malay Müslümanları temsil eden ve buna ilâve olarak Hint ve Çin kökenlileri temsil eden siyasi oluşumların muhalefet bloğu şemsiyesi altında birarada toplanmasına doğal bir gelişme olarak bakılabilir.

PR’dan PKR’a

Burada bir an için durup, Halkın Adaleti Partisi (Partai Keadilan Sejahtara-PKR) kuruluşundan itibaren etnik farklılıkların ötesine geçip, üç temel etnik yapıya mensup siyasetçileri aynı siyasi parti çatısı altında topladığına tanık olunmaktadır. Bugün adına PKR’ın, 2000 yılında Adalet Partisi (Partai Keadilan-PR) olarak kurulduğunu hatırlatalım. Ancak PKR tecrübesi en azından girişim olarak ilk değildir.

Yukarıda da dikkat çekildiği üzere 1946 yılında Malay etnik yapısının temsilcisi olarak kurulan UMNO’nun başkanı Dato Onn bin Cafer aradan geçen birkaç yıl geçtikten sonra Malaya topraklarındaki etnik yapılaşmanın yol açabileceği siyasi ve toplumsal sorunların etnik ayrışmadan değil, etnik birleşmeyle gerçekleştirilebileceğini fark etti. Ancak Dato Onn’un bu önerisi parti kurullarında kabul görmeyince partiden ayrıldı. Bu durum, birinci önemli değişikliğe işaret etmektedir.

PAS muhalefet bloğunda yok

Bir diğer dikkat çekici yapılaşma Çin etnik yapısına mensup siyasi hareketin, Malezya İslam Partisi (PAS) gibi ulusal olmakla birlikte daha çok kuzeydeki üç eyalette etkin olan İslamcı olarak adlandırılabilecek bir hareketle yan yana gelmesidir. PAS söz konusu olduğunda yine bağımsızlık öncesi yıllara gidip 1951 yılında UMNO içindeki alimler çevresi olarak adlandırılan grubun partiden ayrılarak bugünkü PAS’ın başlangıcı Malezya İslam Birliği Partisi’ni kurmalarıdır.

Enver İbrahim’in 1999’da başlattığı reform hareketi, 2004 yılında hapisten çıkmasının ardından MCA ve PAS’ı PR (PKR) ile aynı çatı altında toplaması 9 Mayıs zaferinin yapı taşlarını oluşturan siyasi ittifak anlamı taşır. Malezya’da bir İslami siyasi yapının oluşturulması hedefine sahip PAS’ın, MCA gibi seküler, Müslüman olmayan bir etnik azınlık siyasi partiyle yan yana gelmesi, hem çok etnikli çok dinli Malezya toplumunda hem de bölgedeki diğer benzer toplumsal yapılar için kayda değer bir sürece işaret ediyor.

Bu muhalefet ittifakının önce 2008 ve ardından 2013 genel seçimlerinde iktidarın Federal mecliste üçte iki çoğunluğu yitirmesine yol açarken, giderek artan sayıda eyalet yönetimini de üstlenmesi başarısını göstermesini sağladı. Bu ittifakın sürdürülebilirliğinde PAS’ın 2015 yılında vefat eden karizmatik lideri ve bir alim kabul edilen Nik Aziz’in katkısı özel bir araştırmaya konu olacak önemdedir. Çünkü Nik Aziz’in vefatının ardından PAS muhalefet ittifakı bloğundan çıkmış ve giderek UMNO saflarıyla neredeyse açık bir ittifak kuracak ilişkiler geliştirme yoluna girmiştir.

Muhalefet bloğunun Malezya siyasal ve özellikle de toplumsal yapısında dışlanmış, ikincil vatandaş statüsünde görülme eğilimlerine konu olan Hint etnik azınlığın kendini ifade edebilmesi ve PKR ve MCA gibi siyasi partilerde hareket kabiliyeti kazanmış olması kayda değer bir durumdur. Öyle ki, eyalet ve ulusal meclisler için milletvekilliği adaylıklarına katılan Hint kökenli siyasetçilerin bir bölümünün temsil kabiliyeti kazandıklarına tanık olunmuştur.

Bugün oluşan muhalefet ittifak bloğunun arkasında büyük bir halk desteği vardır. Bu destek bugün yeni ortaya çıkmış değil. Aksine 2013 seçimlerinde yüzde 51’i aşkın oyla popüler oyları alan muhalefet bloğu, seçim yasasındaki uygulamalardan ötürü iktidar olamamıştı.