Mehmet Özay 03.08.2022
.jpg)
Söz konusu bu eserin, gayet birikimli bir kişi tarafından
kaleme alındığı konusunda edindiğim intiba aklımdan hiç çıkmadığı gibi, bu eseri
bazı çalışmalarda kullandığımı da hatırlıyorum.
Medan ziyaretim sırasında adına, biraz da sürpriz bir
şekilde rastlama şansı bulduğum Luckman Sinar’ın kendisiyle tanışamadım…
Hollanda sömürge dönemini, Sukarnolu bağımsızlık sürecini,
yirminci yüzyılın son on yıllarında ülkede söz sahibi olmuş Suhatrolu yılları ve
ardından gelen reform dönemine tanık olmuş bir Kuzey Sumatralı ile tanışmak ve
sohbet etmek gayet ilginç olurdu!
2011 yılında merhum olduğunu öğrendiğim Luckman Sinar’la
karşılaşamasam da, yukarıda ifade ettiğim intibaın derinleşmesine yol açacak
yeni karşılaşmalar ve tanıklıklara ulaşma imkânı buldum.
Bu çerçevede, birinci derecede aile fertlerine, bir bölümü
gayet önemli bir kütüphane-müzeye dönüşmüş olan evine ve eserlerine ulaşmak
mümkün oldu.
Luckman Sinar ve kültür inşası
Bu taptaze tanıklığın, Tengku Luckman Sinar’ın kim
olduğuna dair bende daha derli toplu bir fikir verdiğini söylemeliyim…
Luckman Sinar, mensubu ve -aşağıda değineceğim üzere- ‘manevi’
lideri olduğu toplumunun köklü ve tarihsel değerlerini yeniden inşada hayatının
sonuna kadar, bitmeyen bir dinamizmle gayret göstermiş bir kişi.
Yukarıda dile getirdiğim ve birkaç kez ziyaret etmekten
gayet haz aldığım ve gıpta ettiğim kütüphanesi kadar, ortaya koyduğu
eserleriyle de bunu kanıtlamış bir kişi Luckman Sinar.
Bu anlamda, vefatının ardından biyografisini kaleme alan
kızı Mira Sinar’ın dile getirdiği üzere, “toplumunun sahip olduğu köklü kültürü
yeniden diriltme mücadelesi veren bir Malay üstadı”nın karşıma çıktığını
söyleyebilirim.
Luckman Sinar’ın eserlerini kaleme alma nedeni, bu
eserlerle neyi amaçladığı gibi birkaç soruyu peş peşe gündeme getirmek gerekir.
Kayıp geçmiş ve hatırlama
Öyle ki, Lukcman Sinar adı, bazı eserlerinde kullandığı Tengku
unvanıyla bize bir sultanlık ailesinden geldiğini ortaya koyuyor.
Bazı bölgelerde, İslam alimlerine unvan olan bu kelime, Kuzey
Sumatra’da kadim geçmişteki hanedanlık mensuplarınca kullanılmış bir unvan(dı).
Bugün de Luckman Sinar gibi bazı bireylerce kullanılıyor
olmasının, geçmişe yönelik salt bir öykünme olmadığını, aksine tarihsel bağın alçakgönüllü
bir çaba olarak, bir şekilde devam ettirilmeye çalışıldığının ifadesidir.
Bu durum, aynı zamanda bugün karşımıza çıkan Tengku Lukcman
Sinar adı bize, geçmişten bugüne bölgedeki sultanlıklara ne olduğu sorusunu
hatırlatıyor ister istemez.
Özellikle de, Malaka Boğazı’nın karşı kıyısı boyunca
uzanan Malezya’daki Malay Sultanlıklarının günümüzde halen varlıklarını
sürdürmesine rağmen, Kuzey Sumatra’daki hemen hemen muadilleri diyebileceğimiz
siyasi ve de kültürel yapıların ne olduğu sorusu gayet önemli bir tarihi sürece
götürüyor bizi.
Bu noktada, Sumatra Adası’nda kadim sultanlık döneminden
bugüne ne kaldığı sorusu, aynı zamanda bize ister istemez, sultanlık
ailelerinin bugün ne yaptıkları ve neyle meşgul oldukları vb. soruları da gündeme
taşımamıza yol açıyor.
Bu soruyu biraz daha sınırlandırmak gerekirse, bugün Kuzey
Sumatra Eyaleti olarak bilinen coğrafyada dünün Deli, Serdang, Asahan, Langkat gibi
site devletlerine ne olduğu sorusu önemi…
Birer site devleti hükmünde olan söz konusu bu siyasi
yapılar, birbirinden farklılaşmakla birlikte, ‘Malaylılık’ kimliği ile bu
kimliği oluşturan kültürel unsurlarıyla birbirine yakınlaşıyorlardı.
Günümüzde, Kuzey Sumatra’daki yer isimlerine bakıldığına,
dünün kendi coğrafi ve siyasi yapısı içerisinde gayet anlamlı birer yapı olan
bu site devletlerinden geriye sadece, isimlerin kaldığı intibaı ortaya çıkıyor.
Ancak bu yapıların sahip oldukları kültürel yapılarının
varlığını gizli/açık toplumsal yapının derinliklerinde sürdürmekte olduğu da bir
gerçek.
Bilinçaltından bilince değerler manzumesi
Bu kültürel yapıların bir bölümü, toplumun gündelik
yaşamına veya yaşamın akışı içerisinde ortaya çıkan olağan/olağanüstü olaylarda,
-belki de çokça zaman- bilinçsizce verilen tepkilerde ve pratiklerde kendini ortaya
koyuyor.
Öte yandan, gerçekte bir elin parmaklarının sayısını
geçmeyecek kişilerin bireysel gayretleriyle bir şekilde geçmişte yaşanan
siyasal ve sosyal çalkantıların sonucu mevcudiyetini yitirmiş ya da zamanın
akışı içerisinde önem ve anlamını yitirerek küllenmiş gerçeklikler ortaya
çıkarılmaya çalışılıyor.
Hiç kuşku yok ki, herkese aşikâr bir durum olmasa da, bu tür
konuları gündeme taşıyan tarihçi, kültürolog, folklorist vb. adlarla anılabilecek
kişilerin eserleri ve çalışmaları ilgililerine ulaşabiliyor.
Tam da bu noktada, Luckman Sinar adı, bölge tarihinin
yeniden keşfi için büyük önem arz ediyor.
Geleneğe bağlılık nosyonu: “adat”
Yaşanan tüm siyasal ve toplumsa değişimlere veya bir
başka deyişle ifade etmek gerekirse modernleşme ve sekülerleşme süreçlerine
rağmen, Takımadalar’daki kahir ekseriyeti Müslüman olanlar kadar, azınlıktaki
Müslüman olmayan toplumsal grupların tümü için geçerli olan, sosyal ve kültürel
yaşamlarını çekip çeviren ‘geleneksel değerler bütünü’ne bağlılık bir başvuru
kaynağı olmaya devam ediyor.
Müslüman toplumlar özelinde söylemek gerekirse, dini inanç
ilkeleriyle örtüşen ve bu anlamda neredeyse kopmaz bir bağ niteliği taşıyan bu geleneksel
yapı ile düşünce ve eylem biçimleri, Endonezyaca dile getirildiği üzere ‘adat’
kurumu olarak anılıyor.
Bu kurumsal yapı, -yazılı ve hatta bundan da önce ve öte,
sözlü kültürün nesiller boyunca birbirine aktardığı canlı ve dinamik unsurlar olarak
dikkat çekiyordu.
Tengku Luckman Sinar, mensubu bulunduğu Serdang Sultanlığı’nın
geçmişte sahip olduğu böylesi tarihsel ve geleneksel değerlerin yeniden hatırlanmasında
başat bir rol oynamış bir şahsiyet.
Öyle ki, Luckman Sinar yaşamı boyunca sergilediği çok
çeşitli faaliyetlerle; ortaya koyduğu araştırmalar ve çalışmalarla, toplumsal
yapı içerisinde kendini Serdang sultanlığı varisi topluma mensup olanlar kadar,
-daha geniş çerçevede- Malaylılık kavramına yakınlaşan tüm toplumsal
kesimler için geniş bir anlam evreninin yeniden kazanılmasında işlev görmüştür.
Geride bıraktığı kütüphanesi ve eserleri ile bu işlevin
devam etmekte olduğunu memnuniyetle söylemek mümkün.
Bu noktada, Tengku Luckman Sinar’ın, kayıp bir sultanlığın
izinden giden bir hanedan mensubu olmadığı ortada. Onun derdi, sultanlığa anlam
katan ve aynı zamanda sultanlıkla birlikte gelişme kaydeden İslamiyetle
varoluşsal olarak bağdaşık Malay kültürünün/Malaylılık olgusunun yeniden anlaşılması
ve hayata geçirilmesidir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder